29 mei 2019 bijgewerkt: 24 februari 2023 Geschiedenis Valkenburg a/d Geul, Limburg Het zwakke licht van de lamp verlicht de grijswitte muren. Toeristen volgen elkaars silhouetten op de muur. Plots doet de gids het licht uit. Absolute duisternis. Angst, verbazing, opwinding. "Zo hebben de twee verdwaalde jongens zich gevoeld", vertelt de gids, terwijl hij weer licht in de duisternis creëert. Er is een verschil. Wij vinden de uitgang, de jongens in 1993 niet.

Grot of niet?

De Fluweelengrot is de oudste 'grot' van Zuid-Limburg. De gids zet dit misverstand aan het begin van de vijftig minuten durende tocht recht: "U zult zeggen: het is een groeve, een mijn. Een grot wordt gemaakt door de natuur. Alleen in kader van het toerisme klinkt het wel veel beter als je het hebt over een grot. U zou zich nog kunnen bedenken, maar ik hoop echt dat u nog bij me blijft." Enkele aanwezige toeristen lachen hierom en blijven de gids trouw. Niemand keert om. Gelukkig maar, want de tocht door de Fluweelengrot is op zijn zachtst gezegd spectaculair te noemen.

Miljoenen jaren historie

De gids leidt bezoekers door een mergellaag met een dikte van 50 tot 150 meter. Ooit ontstaan door dode schelpdieren, die in de loop van miljoenen jaren als een laag in de grond zijn komen te zitten. Mergel bleek enorm handig om bouwstenen van te maken. In 1050 begon de bouw van het kasteel, dat boven de Fluweelengrot is ontstaan. In 1885 waren de Valkenburgers letterlijk uitgemergeld.

De uitgehakte mergelgangen zijn achtergebleven. In de Fluweelengrot hebben kunstenaars tussen 1890 en 1910 krijttekeningen op de muur gemaakt om toerisme in het gebied te stimuleren. "Moet je eens kijken wat een details." De joviale gids schijnt met zijn lamp langs de verschillende wandtekeningen. De diepe krassen zijn duidelijk te onderscheiden. "Als kunstenaar kon je je geen enkele fout permitteren. Maar kijk eens naar deze weergave van prinses Emma." De toeristen giechelen. Een gigantisch kuil pronkt onder de neus van de moeder van koningin Wilhelmina. "Ik kan me niet voorstellen dat ze zo'n dikke lip had!"

Prehistorische dieren, het koningshuis, volksverhalen, plattegronden, het kasteel van Valkenbrug: allemaal verschillende onderwerpen die op de wanden van de uitgegraven grotten pronken. Bijzonder. "Je moet je voorstellen dat kunstenaars dagen bezig waren met deze kunstwerken. Dan vriezen de voeten van je lijf. Dat vingen ze op met alcohol. Er werd verschrikkelijk gedronken."

Van bidden tot schuilen

De mergelgrotten onder Valkenbrug zijn voor verschillende doeleinden gebruikt. In september 1944 schuilden 700 inwoners zes dagen in het uitgebreide grottenstelsel. "Mensen die dit hebben meegemaakt herinneren zich een ding heel goed: dat het na een paar dagen enorm stonk." Een gedrongen vrouwtje in een witte spijkerbroek ziet het helemaal voor zich en knijpt haar neus dicht. "Er schuilde een jochie van 4,5 maanden in de Fluweelengrot. Het mannetje is erg ziek geweest, maar heeft het gelukkig overleefd. Hij is nu gepensioneerd en komt nog regelmatig langs. We zeggen dan 'onze Max is weer geweest'."

Maar er is meer. "Doordat Valkenburg negen maanden eerder is bevrijd dan de rest van Nederland, kwamen veel Amerikaanse soldaten op rustdagen naar de grotten. Sommige soldaten hebben de silhouetten van zichzelf op de muur gezet. In 1994 zochten we deze veteranen op en ze kwamen naar Nederland toe. De emotietranen hangen nog aan de wand." Wie rondkijkt ziet allerlei namen, Amerikaanse staten en data. "Er staan hier namen van mensen die in Margraten begraven liggen."

Ook werden de grotten gebruikt als rooms-katholieke kerk. Zo staat er een biechtstoel en is er plaats voor een altaar. Tegenwoordig zijn de mergelgrotten het meest bekend van de kerstmarkten die er worden gehouden. Jaarlijks komen daar 120.000 mensen op af.

Ongeluk

In 1993 is het laatste ongeluk gebeurd in de grotten onder Maastricht. Twee jongens van 15 en 16 jaar gingen stiekem een dichte mijn naar binnen. Door het vleermuizengat wurmden ze zich een weg naar binnen. Ze verdwaalden en hun zaklamp ging kapot. In het donker probeerden ze een weg naar buiten te vinden, maar dat was onbegonnen werk. Twintig dagen later werden ze dood gevonden. Even laat de gids de mensen ervaren hoe dat gevoeld moet hebben. Een confrontatie met de donkere grot. Vreselijk.

Kasteel Valkenburg

De tocht eindigt bij de ruïne van kasteel Valkenburg. Na de rondleiding kunnen toeristen buiten opwarmen en genieten van het prachtige uitzicht. De kasteelruïne ligt er al 400 jaar verlaten bij en is een stukje overgebleven mergelhistorie. Alle huizen in Valkenburg zijn nu van baksteen. Van beton. Niet meer van mergel. Voor een echte reis door de tijd kun je in Valkenburg maar op één plaats terecht: ondergronds.

Reportage - Laatst gewijzigd: 2023-02-24 13:51:32 · Gepubliceerd: 29 mei 2019 - 9738