Zelfs Boudewijn Büch zag vogelboek maar één keer

archief oud artikel 24 december 2007 Haarlem, Noord-Holland Miljoenen euro's is het waard: het zeldzame vijfdelige vogelboek The Birds of America van John James Audubon dat tot en met 20 januari in het Teylers Museum in Haarlem te bewonderen is. "Elke dag slaan we van elk van de vijf delen een bladzijde om, zodat dagelijks vijf andere vogelsoorten te zien zijn."

"O, wat een schitterende tekening", verzucht een oudere dame terwijl ze de door Audubon tot in detail getekende rode flamingo bestudeert. Niemand die haar ongelijk kan geven. Zelfs de kwetterende groep scholieren niet. De meest verstokte objectieve bezoeker van de tentoonstelling ‘Vogels van formaat’ zal bewonderend kijken naar het werk van Amerika’s grootste vogelkunstenaar. De flamingo is dezelfde als waarmee het Teylers Museum reclame maakt voor de expositie. Alleen dan in het echt. De exotische vogel staat afgebeeld in het mysterieuze vogelboek The Birds of America geschreven door John James Audubon. De Amerikaan die een ware revolutie ontketende in vogelboekenland.

Bijna gelukkig

Raadzaam is het alvorens de wonderlijke vogelplaten te bewonderen, eerst de draaiende film over Audubons leven te zien. Tientallen bezoekers kijken, gezeten op de bank of staand, naar de bijna een uur durende film die het leven van de Amerikaan belicht. Dat verhaal is een heroïsche, maar ook één van donkere schaduwzijden. Audubons leven begint in 1785 op Haïti. Drie jaar na zijn geboorte verhuist hij met zijn vader Jean Audubon naar Frankrijk. Die brengt hem ook vogelkennis bij, niet wetend wat dat voor gevolgen zal hebben bij zijn zoon. Nadat Jean hem terug naar de Verenigde Staten stuurt, blijft John er voorgoed. Inmiddels is hij verslaafd aan de natuur, met een voorkeur voor het gevleugelde. Die onbedwingbare passie leidt er toe dat hij vogels gaat tekenen. En hoe. Op ware grootte tekent hij tijdens zijn dagelijkse natuurwandelingen vogels na. Toch leidt dat niet tot het ontstaan van zijn vogelboek The Birds of America. Audubon vertrekt naar onbekende plekken van het Noord-Amerika om nog onontdekte soorten in kaart te brengen. Zijn Lucy alleen achterlatend, leeft hij jaren van haar gescheiden. Ondertussen tekent hij honderden vogelplaten. Hij is bijna gelukkig - alleen de afwezigheid van zijn vrouw doet hem pijn - in de natuur, schrijft hij in een van zijn brieven.

Raar

De Amerikaanse vogelbeschermingsorganisatie The Audubon's Society is naar de maker van 's werelds duurste vogelgids vernoemd. Raar, als je bedenkt dat de Amerikaanse kunstenaar voor zijn boek honderden vogels doodschoot. Zeldzaam of niet. Hij prikte ze in de houding die hij wilde schilderen op een houten bord. Zo kon hij ze op zijn wonderlijke manier afbeelden. Elke soort tekent hij op ware grootte: of het nu een flamingo's is of een robijnkeelkolibrie. Af en toe was het voor Audubon even proppen. De lange nek van de rode flamingo past maar met moeite op de bladzijde. Het boekwerk in de vitrines van het Haarlems museum is dan ook groot. 'Dubbelolifantenformaat' noemt het Teylers Museum het.

In actie

Het resultaat is wonderlijk mooi. Vijf delen van het imposante boek liggen opengeslagen in het Haarlemse museum. "Audubon was de eerste kunstenaar die vogels driedimensionaal en in actie tekende. Elke andere kunstenaar legde de vogels zittend vast en het waren 'platte' vogels", legt Hans Gramberg van het Teylers Museum bij een van de vitrines uit. "Bovendien schilderde hij de vogels in hun eigen omgeving. Bij Audubon krijg je het gevoel of de vogels leven."

Elke dag wordt er van elk van de vijf delen een bladzijde omgeslagen. Een bijzonder gebeurtenis, zeg Gramberg. “Iedere dag ruim voor openingstijd slaan twee speciale medewerkers de bladzijden om. Dat gebeurt met speciale handschoenen, en het is elke dag weer een hele gebeurtenis." Een inmiddels zeldzame kopie uit de jaren '70 van het vogelboek is ook te zien. Bovendien liggen er andere oude Nederlandse vogelgidsen tentoongesteld. Kortom, een overzicht van Audubons vogelgids tot de moderne vogelgids van vandaag de dag. Niet voor niets sponsoort de Vogelbescherming de tentoonstelling. Tussen de 12.000 en 15.000 mensen bezochten inmiddels de tentoonstelling. Voor de begrippen van het Teylers Museum grote aantallen, aldus Gramberg.

Zuinig

Het Teylers Museum is zuinig op Audubons vijfdelige vogelboek, zegt hij. "Dit boek is vergelijkbaar met wat de Nachtwacht voor het Rijksmuseum is. Het is zo bijzonder dat we het nooit zouden uitlenen." Ook in financieel opzicht is het logisch dat het Haarlemse museum zuinig is op Audubons boek. "Het boek is flink wat waard. In de tijd dat ons museum het kocht, 1787, was het boek al drie keer het jaarsalaris van de directeur waard. Op een veiling bij Sotheby's werd eenzelfde exemplaar voor 8,8 miljoen verkocht." Bovendien zijn de boeken van het Teylers Museum in goede staat, zegt Gramberg. Dat het publiek de boeken kan zien is volgens hem bijzonder. "Normaal gesproken ligt het opgeslagen in ons depot. Zelfs de inmiddels overleden programmamaker Boudewijn Büch heeft toen hij dagelijks onderzoek deed in onze bibliotheek maar één keer het boek mogen inzien."

Redactioneel - Laatst gewijzigd: 2011-05-09 10:46:50 · Gepubliceerd: 24 december 2007 - 1271