Sterren, weerproefjes en de zestiende eeuw
archief oud artikel 31 maart 2010 Cultuur Utrecht, Utrecht Het zou zo het werkpaleis van uitvinder Willie Wortel kunnen zijn. Weerproefjes doen, sterren kijken en teruggaan in de tijd van de zestiende eeuw. Dat is Sonnenborgh Museum & Sterrenwacht. Ontmoet weerspecialist Buys Ballot, word zelf een echte sterrenkijker of vecht tegen de Spanjaarden in het bastion.
Om de hoek bij het Centraal Museum, en na een wandelingetje door een prachtig park doemt daar ineens een wit gebouw op. Vanaf haar plek op de heuvel lijkt Sonnenborgh uit te kijken over heel Utrecht. En dat is maar goed ook, want in de zestiende eeuw werd Utrecht vanuit het onderliggende bastion dapper verdedigd.
Het eerste weerbericht
Sonnenborgh is zeker geen kijkmuseum. Bij binnenkomst moet je al meteen aan de slag in de tentoonstelling Weer. Hou bijvoorbeeld een vinger in een kokertje met warme lucht. Maak een vinger nu nat en voel nog eens in het warme kokertje. Hierna lijkt het ineens veel kouder. Dat komt doordat het vocht verdampt. Maar de lucht blijft even warm. Ook is er een proefje met wind. In acht bakjes zitten witte bolletjes. Trek aan het touwtje en het begint enorm te waaien. Vallen in elk bakje evenveel bolletjes? Nee? Daaraan kun je zien dat er nooit ergens evenveel regen valt. Ook kun je zelf uitproberen hoe wind ontstaat en wat de gevolgen daarvan zijn en hoe de meridianen over de aarde lopen.
Dit heeft allemaal te maken met wetenschapper Buys Ballot. Hij is de pionier als het gaat om het weer. Hij was bijvoorbeeld ook de eerste die een weerbericht maakte. De weertentoonstelling brengt zijn hersenspinsels tot leven. Ook zie je de oude instrumenten waarmee de waarnemers van Buys Ballot hun weermetingen deden.
Open bastion
Met een wiebelig wenteltrapje dalen we af naar de zestiende eeuw, naar het bastion. Een bastion is een plek waar vanuit vroeger een gedeelte van een stad werd verdedigd. Dit bastion in Utrecht is de plek waar de Utrechtenaren tijdens de Spaanse oorlog beschermd werden tegen kanonschoten. Het zonnetje schijnt door het glazen plafond naar binnen en de robuuste muren brengen de geschiedenis tot leven. Een filmpje laat zien hoe het bastion er vroeger uit zag. De Spanjaarden lagen op de loer en een onheilspellend gevoel komt tijdens het kijken van het filmpje naar boven. Het bastion Sonnenborgh is één van de best bewaarde bastions in noordelijk Europa. Het is een heel open bastion. Dat betekent dat het na beschietingen snel weer rookvrij was, maar groot nadeel daaraan was dat het wel een stuk gevaarlijker was dan een gesloten bastion. Nu beschermt het glazen plafond ons tegen regen, maar vroeger kon elke vijand zo naar binnen springen. Nu was dat ook niet echt aan te raden, want de Nederlanders stonden al gauw klaar met hun eigen kanonnen.
Sterren kijken in de oudste koepelsterrenwacht
Sonnenborgh is van alle markten thuis. Naast het beleven van de Spaanse oorlog en het doen van leuke weerproefjes, kun je hier sterren kijken. Sonnenborgh is de oudste koepelsterrenwacht van Nederland. Via een krakerig deurtje verlaten we het bastion en nemen we afscheid van Buys Ballot. Vijf enorme telescopen zijn nu onze gastheren. Eentje is zelfs wel 150 jaar oud. Tot en met begin april kan iedereen hier vrijdagavond en zaterdagavond sterren kijken. Gasnevels, planeten en het maanoppervlak: ontmoet ze allemaal! De zon is ook een ster en die kun je elke zondag van dichtbij bekijken.
Bij Sonnenborgh wordt iedereen een wetenschapper. Het bastion bestaat al sinds 1552, de sterrenwacht en het weerinstituut sinds 1854. Maar zelfs in de 21e eeuw wordt menig bezoeker verbaasd door alles wat er in het Utrechtse museum te doen is. Kinderen gaan aan de slag met leuke weerproefjes, ouders ontdekken de zon: kortom niemand hoeft zich er te vervelen.
Reportage - Laatst gewijzigd: 2023-09-12 14:37:24 · Gepubliceerd: 31 maart 2010 - 5156
