Griezelen op sterk water

archief oud artikel 14 januari 2011 Wetenschap Groningen, Groningen Vanuit een glazen potje kijkt een orang-oetan de eerste zaal in van het Universiteitsmuseum Groningen. De aanblik van dit levenloze apenkopje is op z'n zachtst gezegd een beetje luguber. Het griezelen begint meteen in de tentoonstelling Binnenste Buiten. Levensgrote skeletten, gemummificeerde handen en een ruggegraat op sterk water. Het complete menselijk lichaam wordt hier binnenstebuiten gekeerd. Ook benieuwd hoe dat er uit ziet?

Wetenschappers van nu weten bijna tot in detail hoe ons lichaam werkt. Maar dit was in de tijd van de Griekse Galenus wel anders. Hij leefde in de tweede eeuw en was als enige echt geïnteresseerd in de anatomie van het menselijk lichaam. Om meer te weten te komen over ons lichaam ontleedde hij dieren.  Everzwijnen en apen moesten het op zijn snijtafel ontgelden. De orang-oetan die mistroostig vanuit zijn potje naar de bezoekers kijkt was het slachtoffer van Petrus Camper 1723-1789. Hij gaf les op de Universiteit van Groningen en probeerde de werkwijze van Galenus te begrijpen.

Belangstelling voor anatomie

'Voor anatomie is altijd veel belangstelling. Mensen zijn toch gefascineerd door het menselijk lichaam', vertelt Brigitte Hekker, beheerder van de historische collectie. Het is tijd om deze educatieve ontdekkingstocht te starten. Langs negen deelsystemen maken bezoekers een tochtje door de inwendige mens. Na het bekijken van onderwijsprenten, met daarop wuivende skeletten komt de grote tentoonstellingszaal in zicht. Op tafels, die de vorm hebben van snijtafels, liggen de onderdelen van het lichaam uitgestald. We beginnen bij de oorsprong...

Opbouw van een skelet

Het begin van het leven begint in de baarmoeder. Een logische start van de tentoonstelling Binnenste Buiten. In een grote pot zit een grote, witte zak waarin een klein luikje is opengevouwen. Een complete baarmoeder is op sterk water geconserveerd met daarin een foetus van ongeveer 7 maanden. Het is bijna niet voor te stellen dat dit echt in een menselijk lichaam thuishoort. In enkele andere potjes zijn embryo's tot twaalf weken bewaard. Piepkleine aliën-achtige popjes zweven in het water. Daarnaast hebben twee grote skeletten een rustplaats gevonden op de volgende tafel. Naast het skelet, van een weliswaar gezonde, maar toch weinig levendige jongeman liggen plakjes bot. Een compleet bot is in plakjes gesneden, waardoor de structuur goed te zien is. Het lijkt zo broos met fijne lijntjes, het zijn net gaasjes. Gefascineerd door een gebogen skelet, dat mistroostig zijn hoofd laat hangen lezen we het bijschrift: Skelet met bottuberculose. Dat verklaart zijn sombere houding.

Noodzakelijk

Alles wat nodig is om in leven te blijven wordt door het bloed vervoerd. Op één tafel is alles verzameld wat met bloedsomloop te maken heeft. Bestudeer het verschil tussen een kinderhart en een volwassen hart. Of ontdek hoe een uitstulping van een lichaamsslagader (aneurysma) eruitziet. Om het lichaam actie te laten ondernemen zijn de zenuwen nodig, die informatie naar de hersenen doorsturen. Een geopende wervelkolom laat de zenuwen zien die in de ruggengraat de dienst uit maken. De hersenen geven de informatie door naar de spieren, die de actie werkelijk uitvoeren. Om bijvoorbeeld iets te pakken heb je spieren aan de binnen- en bovenkant van de hand nodig. Die zorgen ervoor dat de hand kan buigen en strekken. Een geprepareerde hand op sterk water laat zien waar die spieren zitten.

Bescherming van de huid

In de zomer verlangen we naar een bruine huid, maar weten niet dat dit aanmaken van pigment een beschermingsmechanisme is. Zonder de bescherming van de huid zou ons lichaam hulpeloos zijn. Niet alleen mooi, maar ook nog eens heel noodzakelijk die huid! Een beetje eng is de hand met een leveraandoening, waardoor de huid is afgebladderd. Van de huid gaan we verder naar de zintuigen. Diep in een oog op sterk water kijken of een oor van binnen zien? Dat kan op deze tafel van héél dichtbij.

Zo gewoon: ademhalen en eten

Het is bijna de gewoonste zaak van de wereld: ademhalen. Maar hoewel we er zelf bijna niets aan hoeven te doen, kost het ons lichaam wel veel kracht. Door spierkracht werkt ons middenrif als een blaasbalg. De ademhaling wordt door ziekte in de longen bemoeilijkt. Bijvoorbeeld door kanker of tuberculose. Vergelijk een gezonde long eens met een zieke long. Een goede reden om nooit meer te roken. Ook voeding is heel belangrijk voor het lichaam. Wist je dat het eten dat in een mond verdwijnt een afstand van negen meter aflegt? Langs de tong verdwijnt het hapje door de slokdarm, naar de maag, de dunne darm, dan de dikke darm en uiteindelijk naar de endeldarm. Deze voert de afvalstoffen uiteindelijk af. Bekijk een romp van een man, helemaal in plakken gesneden en geconserveerd. Zo kun je de verschillende organen in het lichaam zien zitten.

Griezelig

Hoe de geschiedenis van de wetenschap na Galenus verder ging, leren bezoekers ook in de tentoonstelling. Want wat Galenus ontdekte, klopte lang niet altijd. De medicus Andreas Vesalius (1514-1564) maakte door zijn atlas van het menselijk lichaam korte metten met de theorieën van Galenus. In 1614 werd op de Universiteit in Groningen de eerste anatomieles gegeven. Mensen verdrongen zich om bij dit schouwspel aanwezig te zijn, waar ze drie dagen lang toekeken hoe een lijk compleet ontleed werd. Wetenschappers, studenten en rijke burgers mochten gratis naar binnen, maar het gewone volk moest voor deze show betalen. Aan het einde werden de stoffelijke resten door het publiek begraven. Om te zien hoe het menselijk lichaam er van binnen uit ziet hoeven bezoekers zich in Groningen niet te verdringen. Iedereen kan van dichtbij zien wat er allemaal in het menselijk lichaam verborgen ligt. Een klein beetje griezelig is de tentoonstelling wel. Levensechte, maar dode gezichten en lichamen in dezelfde ruimte. Daar krijgt iedereen wel een klein beetje kippenvel van. Maar voor wie toch nieuwsgierig is geworden naar de binnenkant van een menselijk lichaam is hier zeker op de goede plek!

Reportage - Laatst gewijzigd: 2011-05-09 10:46:50 · Gepubliceerd: 14 januari 2011 - 5817