Museum Het Dolhuys

Foto 1. Achter (kast)deuren speelt zich meer af dan je denkt. Foto: Redactie DagjeWeg.NL

Over isolatiecellen, bizarre waanbeelden en prachtige outsider art

archief oud artikel 20 mei 2017 Natuur Haarlem, Noord-Holland We staan in een kamertje, het is pikdonker. Opeens begint er een vrouw te praten: ze vertelt over haar psychiatrische ziekte. Tijdens haar verhaal begint ze te huilen. We willen elkaar aankijken, maar dat gaat natuurlijk niet - het is immers helemaal donker om ons heen. We besluiten het verhaal niet af te luisteren en doen de deur van de isolatiecel open. Een beetje spannend is museum Het Dolhuys af en toe wel. Wij bezochten dit 'museum van de geest' en kwamen erachter dat er vaak veel schuilgaat achter de buitenkant van mensen, dat geestelijke gezondheid niet vanzelfsprekend is en dat 'normaal' ook maar een relatief begrip is.

"Opeens wist ik het: ik ben god"

Onze museumtour begint in een bijna lege kamer waar alleen een paar portretten van mensen hangen. Aan de wand erachter staat het woord 'abnormaal' in neonletters - de letters 'ab' knipperen om de seconde. De mensen op de foto's zien er niet ongewoon uit. Op de muur naast de deur staat een tekst: Zodra wij iemand zien, hebben we meteen ons oordeel klaar. Hm, dat blijkt wel inderdaad... De toon is gezet en we nemen ons voor om extra onbevooroordeeld verder te gaan. Een hele opgave, ondervinden we al in de 'kastenkamer' waar overal kasten van psychiatrische cliënten staan. Zodra een kastdeur opengaat, begint een cliënt te vertellen. Zoals Pieter, die dacht dat hij god was. Op zijn plank staan allerlei godsdienstige objecten, zoals een joodse kandelaar, een boeddhabeeldje en een crucifix. Pieters pasfotootje hangt naast een bankbiljet met daarop het hoofd van Gandhi afgebeeld. "Opeens wist ik het: ik ben god. Ik bleek wel erg veel weg te hebben van Gandhi, dus ik ben maar naar India gereisd." Bizar! Een kastdeur verder vertelt Jacqueline over haar psychosen terwijl ze een baby had en Veysel dacht dat iedereen hem zag als terrorist. Het blijkt maar weer: achter de deur speelt zich soms een heel ander leven af dan we op het eerste gezicht waarnemen.

Isolatiecel en bloedzuigers als medicijn

Museum Het Dolhuys is een doolhof met overal trappetjes en gangen. Opeens staan we buiten, op de binnenplaats; we stappen een klein poortje binnen waar op de muur Kom binnen en doe de deur achter je dicht staat geschreven. Het blijkt een isolatiecel te zijn, waar in de zestiende eeuw 'waanzinnigen' in opgesloten werden met alleen wat stro om op te liggen. We houden het er nog geen minuut vol en gaan verder naar de expositieruimte, waar bekende 'cliënten' worden uitgelicht. Foto's, tekst en attributen in een vitrine vertellen het verhaal van onder meer Vincent van Gogh en Myrthe van der Meer - bekend van het boek PAAZ. Vincent van Gogh was ervan overtuigd dat schilderen hem zou genezen en produceerde in de kliniek meer dan 150 schilderijen in een jaar (!). Schilderen bleek niet het medicijn; maar wat dan wel? In de volgende kamer worden vier verklaringen en de daarbij horende behandelingen gegeven voor de ziekte. Ben je waanzinnig, dan zit er iets in je bloed of ben je bezeten, hersenziek of geestesziek. In een filmpje zien we hoe waanzin vroeger werd behandeld met bloedzuigers (iew, snel doorlopen!) en met geestuitdrijving. Conclusie 1: je mag blij zijn dat je in de eenentwintigste eeuw leeft. Conclusie 2: in dit gedeelte moeten kinderen niet te lang rondhangen, want zeker de in-armen-kruipende-bloedzuigers en de bovenaardse geluiden bij de demon-uitdrijving zijn niet voor kinderoogjes en -oortjes bestemd.

Outsider art-kunstenaar Willem van Ge(n)k

We zijn wel toe aan iets luchtigs, en dat komt gelukkig ook snel. In de volgende zaal lopen we tegen een prachtig en vooral chaotisch kunstwerk aan: Trolleybusstation Arnhem van Willem van Genk, een van de bekendste kunstenaars op het gebied van 'outsider art' - kunst van mensen met een beperking. Overal om zich heen zag Willem verbindingen en dat vertaalde hij naar dit kunstwerk vol draden en objecten, gemaakt van straatafval. "Ik heb mijn naam niet mee, één ennetje eruit en je bent het al", staat groot op de muur geschreven. In dezelfde zaal hangen veel schilderijen - en degenen met een weidse blik zien ook dat er aan het plafond allemaal regenjassen hangen. Ook een fetisj-achtige obsessie van Willem.

Doe de test: ben ik wel normaal?

Overal in Het Dolhuys is wel iets aan te klikken of te beleven. In de gang, die helemaal rood verlicht is, staan telefoons met nummers die je kunt bellen - je krijgt dan iemand aan de lijn die vertelt over zijn of haar ziekte. In de psychiaterkamer lezen we in een digitaal en interactief boek op het bureau hoe verschillende psychiaters denken over bepaalde onderwerpen (is er een verband tussen krankzinnigheid en religie? Wat is manisch depressief? et cetera) en in een ruimte met allemaal spiegels worden we uitgedaagd om naar onszelf te kijken, letterlijk en figuurlijk. Wij nemen uitgebreid de tijd om testjes te maken achter de computer. Hoe normaal zijn we zelf? Hebben we last van een concentratiestoornis en hoe werken onze hersenhelften samen? Uit de test vallen geen medische conclusies te trekken, zo staat erbij vermeld. Jammer, we waren net opgelucht dat we 0 fouten hadden gemaakt!

Dit vind je vast ook leuk

Maak er een heel dagje Haarlem van! Lees onze 5 tips om te doen in Haarlem.
In Teylers Museum bezoek je de theatrale tour De Lorentz Formule. De redactie van DagjeWeg.NL nam een kijkje, lees de reportage.
Psychisch zieken kunnen de prachtigste kunst maken - denk maar aan Vincent van Gogh. Ook in het Outsider Art Museum in Amsterdam bewonder je kunst van 'outsiders': mensen die zich niet aan bepaalde normen en waarden houden, maar recht vanuit hun hart werken.
Wat zit een mens toch wonderlijk in elkaar! Maak kennis met het lijf in CORPUS, waar je door een menselijk lichaam wandelt. Bespaar tot wel â‚¬5,00 op je ticket voor CORPUS.