archief oud artikel 8 september 2019 Geschiedenis Den Bosch, Noord-Brabant Een tot in de details uitgewerkt ontwerp van de ster die joden in de Tweede Wereldoorlog verplicht waren te dragen. Schetsen van gaskamers, helmen met hakenkruizen: het zijn huiveringwekkende voorwerpen die het Design Museum Den Bosch verzamelde voor de expositie Design van het Derde Rijk. Ook manshoge beelden van een door Hitler bewonderde beeldhouwer en een dressoir uit de werkkamer van de nazi-dictator staan nu in de tentoonstelling die met opzet sober en terughoudend is ingericht.

Tegenstrijdig design

Hoe kon de nazi-ideologie zo snel en succesvol om zich heen grijpen in het Duitsland van de jaren dertig? Een belangrijke vraag, en nog altijd actueel. Het Design Museum Den Bosch toont de grote rol die vormgeving speelde bij de verspreiding van het nazisme. Denk aan de swastika of de runentekens van de SS. Dat zijn krachtige symbolen die nog altijd heftige reacties oproepen. De expositie laat zien dat alle ontwerpen van de nazi's in dienst stonden van hun denkbeelden. Van luciferdoosjes tot kinderboeken en publieke gebouwen. Het design van de nazi's was niet eenduidig. Aan de ene kant greep het terug op het verleden. De nazi's lieten zich inspireren door eeuwenoude gebruiksvoorwerpen van Duitse boeren. Zo is het ontwerp van een tentoongestelde SS-dolk geïnspireerd op een 15e-eeuws mes. Deze voorwerpen waren volgens de nazi's niet aangetast door moderne ideeën uit de vormgeving. Het design was 'zuiver', om het in nazi-termen te zeggen. Tegelijk wilde nazi-Duitsland het meest vooruitstrevende land ter wereld zijn. Dat uitte zich in het ontwerp van de Volkswagen Kever en de revolutionaire filmtechnieken van Leni Riefenstahl. Beide zijn te zien in de expositie.

Op zoek naar een dialoog

De gruwelijke geschiedenis van de Holocaust komt ook zeker aan bod in het Design Museum Den Bosch. Er ligt een ontwerp van de gaskamers waarmee de nazi's tijdens de Holocaust miljoenen mensen vermoordden. Het is griezelig hier de eerste aanzet te zien van de praktische uitvoering van een ziek idee. De getoonde handboeken van de SS tonen dat de nazi's niets overlieten aan het toeval. Het laatste object in de expositie is een tekening van een joodse gevangene die uit Treblinka vluchtte. Zo kiest het museum er bewust voor het laatste woord niet aan de nazi's te geven. Reden ook waarom de makers van de expositie samenwerkten met de joodse gemeenschap in Den Bosch. Wrang genoeg herinnert een monument voor de deur van het Design Museum aan het lot van de 293 Bossche joden die tijdens de Tweede Wereldoorlog werden vermoord. De Duitse musea die hun objecten uitleenden, wilden er ook zeker van zijn dat de portretten van Hitler niet werden ingelijst en uitgelicht. Tonen ja, maar wel zonder lijst en kunstlicht. Voorwerpen van de SS liggen plat in vitrines en worden niet opgehangen.

Een expositie die veel vragen oproept

In een interview met radioprogramma OVT verklaarde museumdirecteur Timo de Rijk waarom hij al deze objecten wilde laten zien: "Zie het monster in de bek en probeer het te begrijpen". Design van het Derde Rijk wil vragen oproepen bij de bezoekers. Dan kan een vrij simpele vraag zijn als 'waarom werd het design van de Volkswagen Kever, ondanks zijn omstreden verleden, na de oorlog toch een succes?'. Een dieper gravende vraag is: welke rol speelt design in onze huidige maatschappij? Welke culturele idealen drukken onze smartphones, stations en servies tegenwoordig uit? En op welke manier zetten politici van tegenwoordig symbolen en design in voor hun eigen gewin? Design van het Derde Rijk is zeker geen ode aan de nazi's. Het zet je aan het nadenken en dat rechtvaardigt deze omstreden expositie.

- Laatst gewijzigd: 2019-09-27 14:17:37 · Gepubliceerd: 8 september 2019 - 2527