Hoe Rembrandt zijn zwarte buurtgenoten portretteerde

archief oud artikel 7 maart 2020 Cultuur Amsterdam, Noord-Holland De Nachtwacht, De anatomische les van Dr. Nicolaes Tulp, Het Joodse Bruidje. Wat hebben deze bekende werken van Rembrandt gemeen? Juist: witte mensen. Toch zijn er ook zwarte mensen verbeeld door Rembrandt en zijn tijdgenoten – sterker nog, er woonde een zwarte gemeenschap in dezelfde buurt als de kunstschilder. HIER. Zwart in Rembrandts tijd in Museum Het Rembrandthuis toont een prachtige portrettengalerij van zwarte mensen uit de zeventiende eeuw – op een waardige, trotse manier verbeeld.

Een jonge vrouw die wegkijkt. Een zelfverzekerde man in een glimmend okergeel gewaad. Een man met op zijn hoofd een prachtige hoed met een pluim, zoals je die ook op De Nachtwacht ziet. In de kunstwerken van HIER. Zwart in Rembrandts tijd spelen zwarte mensen de hoofdrol. En dan geen negatieve stereotypen of karikaturen die je zou verwachten van die tijd – de trans-Atlantische slavenhandel begon, waarbij Afrikanen naar Nederlands-Brazilië werden verscheept – maar vaak juist als een waardig hoofdonderwerp. Directeur van Museum Het Rembrandthuis Lidewij de Koekkoek: "HIER. Zwart in Rembrandts tijd is een krachtig statement over zwarte aanwezigheid en representatie in Nederland, over beter kijken en blinde vlekken, over zeggenschap en een kantelende beeldvorming."

Rembrandts buurtgenoten

De locatie, Rembrandts voormalige woning en atelier Museum Het Rembrandthuis, is bijzonder voor deze tentoonstelling. Op deze plek, in de omgeving van de Jodenbreestraat in Amsterdam, woonde tussen circa 1630 en 1660 een kleine gemeenschap van vrije zwarte mensen. Het lijkt waarschijnlijk dat deze mensen – Rembrandts buurtgenoten – model hebben gestaan voor de portretten. Rembrandt en zijn tijdgenoten verbeeldden zwarte mensen 'naar het leven', dus naar echte mensen – de mensen die hij in zijn straat tegenkwam.

Door recent onderzoek is er meer bekend over deze Afro-Amsterdammers: waar ze woonden, hoe sommigen heetten, welke beroepen ze hadden. In de zaalteksten en op de tekstbordjes lees je meer over de context van de Amsterdamse buurt. Daarnaast kom je meer te weten over de trans-Atlantische slavernij. Wat wisten Nederlanders in die tijd over de slaven in Brazilië?

Te zien in de tentoonstelling

De tentoonstelling toont in totaal 71 kunstwerken, inclusief boeken en hedendaagse kunst. Rembrandt zelf maakte minstens tien schilderijen, zes etsen en zes tekeningen waarop hij zwarte mensen portretteerde. Van hem is onder andere de ets 'Buste van een vrouw' te zien (1630). Je ziet dat het Rembrandt nog niet lukte om haar zwarte huid goed te verbeelden, maar aan de gelaatstrekken is te zien dat het gaat om een zwarte vrouw. In zijn latere portretten slaagde hij hier beter in.

Ook 'Koning Caspar' van Hendrick Heerschop is te zien. Volgens de legende zou Caspar, een van de drie koningen die Christus kwam aanbidden, een Afrikaan zijn. Met een gouden pot met wierook in zijn handen en in duur ogende kleding gestoken kijkt 'Caspar' je zelfverzekerd aan. Sta ook even stil bij het werk 'Tronie van een jongen met een tulband' door Gerrit Dou, Rembrandts eerste leerling. De zwarte jongen heeft een indringende blik – en zijn kostuum en tulband zijn prachtig verbeeld. Het blijft lastig om vast te stellen wie de geportretteerde mensen precies waren. Van een enkeling is dat wel bekend, zoals Dom Miguel de Castro, een gezant van het Afrikaanse Soyo (destijds een provincie van Congo) die zich in Middelburg liet portretteren.

Hedendaagse kunst en BN'ers

De zeventiende-eeuwse werken worden aangevuld met werk van tien hedendaagse kunstenaars, onder wie Iris Kensmil, Iriée Zamblé en Charl Landvreugd. Een contrast met Rembrandt en zijn tijdgenoten: van deze kunstwerken zijn de gezichten en namen – van zowel de makers als geportretteerden – wel bekend. Je ontdekt hoe hedendaagse zwarte kunstenaars reflecteren op hun identiteit.

Ook leuk: de foto's van BN'ers in Rembrandtstijl. Tot en met 13 september 2020 is de fototentoonstelling Hollandse Meesters Her-Zien te zien in de Hermitage Amsterdam, met foto's van bekende Nederlanders die in de huid van 17e en 18e-eeuwse voorgangers kruipen – geheel in de stijl van Rembrandt. Speciaal voor Museum Het Rembrandthuis zijn nieuwe fotoportretten gemaakt van onder anderen Humberto Tan, Typhoon, Ruud Gullit en Jeangu Macrooy, die dit jaar Nederland vertegenwoordigt op het Eurovisie Songfestival.

- Laatst gewijzigd: 2020-03-05 17:10:16 · Gepubliceerd: 7 maart 2020 - 723