archief oud artikel 1 oktober 2020 Cultuur Den Haag Centrum, Zuid-Holland Het lijkt een droom die bijna te mooi is om waar te zijn. Even alleen zijn met een van de beroemdste schilderijen ter wereld in een stille zaal zonder medebezoekers. Museum het Mauritshuis in Den Haag maakt deze droom meer dan waar met de expo Alleen met Vermeer. Tot en met 3 januari 2021 beleef je tien minuten qualitytime met Vermeers Gezicht op Delft. De ruime, maar sober ingerichte zaal en de geconcentreerde belichting zorgen voor een bijna onwerkelijke kijkervaring. Zelden beleef je een schilderij zo intens.

Zeventiende-eeuws Delft schittert je tegemoet

Het heeft bijna iets overweldigends wanneer je de schemerige zaal inloopt en Vermeers schilderij je van ver tegemoet schittert. Speciale belichting en een royale bank op ongeveer een meter afstand geven je de gelegenheid om het schilderij op je in te laten werken. Als je ervoor zit, valt pas op hoe groot Vermeers doek eigenlijk is. Je ogen dwalen over het schilderij. Van de keuvelende mensen aan de oever van de Schie, over het zacht kabbelende water naar de donkere en verweerde stadsmuren. Twee monumentale poorten leiden je ogen naar het hart van de stad dat in weldadig zonlicht baadt met de torenspits van de Nieuwe Kerk als absolute blikvanger. Maar het meest intrigerend is misschien wel de serene rust die uitgaat van de stad.

Sterven voor Vermeer

De serene rust die van het schilderij afstraalt viel eerdere generaties liefhebbers ook al op. Sinds 1822 hangt het doek in het Mauritshuis en heeft het al veel belangrijke kunstenaars aan zich voorbij zien trekken, variërend van Vincent van Gogh tot Salvador Dalí. Maar de grootste indruk maakte het werk ongetwijfeld op de beroemde Franse schrijver Marcel Proust (1871-1922). Lea van der Vinde, conservator van het Mauritshuis, vertelt erover: "We weten dat Proust in 1902 in het Mauritshuis is geweest en het schilderij later ook in Parijs heeft gezien." Het bijzondere is dat Gezicht op Delft een grote rol speelt in Prousts roman Op zoek naar de verloren tijd. In het vijfde deel laat Proust zelfs een van zijn personages voor het doek sterven, nadat die in vervoering raakte van een "klein geel muurvlak" op het schilderij. Dat Proust zo onder de indruk was van Vermeer lijkt geen toeval. Van der Vinde: "Licht en tijdloosheid zijn belangrijke aspecten in het werk van zowel Proust als Vermeer. De manier waarop Proust de tijdloosheid beschrijft, past helemaal bij Vermeers Gezicht op Delft. Het lijkt bijna alsof het schilderij voor Proust gemaakt is."

Delft en de stadsramp van 1654

Waarom schilderde Vermeer Gezicht op Delft? Daarover is de kunstwereld het nog niet eens. Van der Vinde: "Omdat veel belangrijke Delftse gebouwen, zoals de poorten, de torens en de haven zijn afgebeeld, lijkt het op een opdrachtwerk, maar echt bewijs daarvoor hebben we niet. Bovendien is het doek een buitenbeentje in het werk van Vermeer, want hij was vooral de meester van figuren in interieurs. Daarom is het zo bijzonder dat dit stadsgezicht gelijk een schot in de roos is. Niemand voor en na Vermeer heeft een stadsgezicht zo uitgebalanceerd neergezet." Ook hier speelt die beroemde verstilling een rol. "Je ziet echt iets heel bijzonders. Op het schilderij hebben de mensen maar een bijrolletje. Het gevoel komt uit de stad zelf." Of daar een diepere betekenis achter schuilgaat, daarover is Van der Vinde voorzichtig. "Vermeer heeft er geen uitleg bij gegeven." Toch zijn er kleine aanwijzingen. "In 1654 werd Delft getroffen door een enorme ontploffing, waarbij een groot deel van de stad werd verwoest. Vermeer schilderde Gezicht op Delft zes jaar later, maar verbeeldde alleen dat gedeelte van Delft dat nog fier overeind stond. De wond zie je niet, alleen de kracht van de stad: Delft in volle glorie."

"Het mooiste schilderij ter wereld"

Hoewel de tentoonstelling Alleen met Vermeer een van de meest coronaproof expo's is van dit moment, liep Lea van der Vinde al langer rond met dit idee. "Vijf jaar geleden wilden we al iets soortgelijks doen: met zo weinig mogelijk mensen zoveel mogelijk genieten van Vermeers Gezicht op Delft." Praktische problemen rondom grote publieksstromen zorgden ervoor dat het plan op de plank belandde. Toen Vermeers Gezicht op Delft uit een enquête tijdens de eerste corona-lockdown als meest gemiste schilderij uit de bus kwam, begon het toch te kriebelen. Als klap op de vuurpijl werd afgelopen juni een beroemde brief van Marcel Proust geveild, waarin de schrijver Vermeers stadsgezicht omschreef als het mooiste schilderij ter wereld. Alles greep in elkaar en met zoveel media-aandacht stonden alle seinen op groen. Van der Vinde: "Natuurlijk is deze coronaperiode niet wat we willen, maar we vinden het fijn dat we mensen op deze unieke manier veilig en intens van Vermeers meesterwerk kunnen laten genieten."

Tip: Nog meer Vermeer?

Ben je benieuwd naar nog meer Vermeer? Het Mauritshuis heeft nog twee andere schilderijen van Vermeer in de vaste collectie: Meisje met de parel en Diana en haar nimfen. In het Rijksmuseum te Amsterdam bekijk je Vermeers Melkmeisje, Het straatje, Brieflezende vrouw en De Liefdesbrief. In het Vermeer Centrum Delft ontdek je alles over het leven en werk van Johannes Vermeer. Ook kun je in Delft de exacte plekken bezoeken van waaruit hij Gezicht op Delft en Het straatje heeft geschilderd.

Redactioneel - Laatst gewijzigd: 2020-11-25 21:19:30 · Gepubliceerd: 1 oktober 2020 - 1047