25 augustus 2021 Cultuur Frederiksoord, Drenthe Ze zijn de bakermat van onze sociale verzorgingsstaat en nog altijd te herkennen in het landschap: de Koloniën van Weldadigheid in Frederiksoord en Wilhelminaoord. Een sociaal experiment, waarbij arme gezinnen in de 19e eeuw uit de stad werden geplukt en neergezet op het platteland. Daar zouden ze uit de armoede ontsnappen door braakliggende grond te veranderen in productief boerenland. Zo liep het helaas niet. Ook niet voor de weeskinderen en landlopers die terechtkwamen in een andere Kolonie van Weldadigheid: Veenhuizen. Op 26 juli 2021 werd dit bijzondere stukje geschiedenis op de UNESCO Werelderfgoedlijst gezet. Ontdek zelf dit 'Pauperparadijs' en bezoek de unieke koloniën.

Gestart via... crowdfunding

De Koloniën van Weldadigheid begonnen met de idealen van één man, generaal Johannes van den Bosch. Hij wilde iets doen tegen de armoede in de steden en kwam met een ambitieus plan om verpauperde gezinnen een nieuw bestaan te geven in een onontgonnen gebied in Drenthe. Zelfs koning Willem I was enthousiast over zijn plannen. De door de generaal opgerichte Maatschappij van Weldadigheid wist via crowdfunding genoeg geld bij elkaar te krijgen voor de eerste Kolonie van Weldadigheid: Frederiksoord. Daar werden in 1818 zo'n 52 boerderijtjes neergezet. Allemaal met een braakliggend stuk land, waarmee de gezinnen in hun eigen onderhoud moesten voorzien. Er was ook gezorgd voor onderwijs, zorg en kerken. Goede voorzieningen dus, veel beter dan in de grote steden. Toch bleek het een zwaar bestaan en het experiment liep niet zoals gehoopt. Maar het was wel het begin van onze huidige verzorgingsstaat.

Twee soorten koloniën

Na Frederiksoord werden meer koloniën gesticht, waaronder Wilhelminaoord. In totaal zijn er zeven koloniën. Vier ervan werden opgericht als vrije koloniën waar mensen vrijwillig heengingen, de andere drie zijn zogenaamde dwangkoloniën. Daar is Veenhuizen de grootste van. Eerst was Veenhuizen alleen bedoeld voor de opvang van weeskinderen, maar later volgden Rijkswerkinrichtingen en een gevangenisdorp voor landlopers en bedelaars. Zij werden aan het werk gezet om het gebied te ontginnen. Er kwam ook een gevangenis, die nog steeds als gevangenis functioneert. Waar de vrije koloniën werden gekenmerkt door witte boerderijtjes en koloniehoeves, waren de dwangkolonies dichtbevolkte gestichten met bewaking.

De zeven koloniën zijn Frederiksoord, Wilhelminaoord en Veenhuizen in Drenthe, die alle drie op de UNESCO Werelderfgoedlijst staan. Verder Willemsoord en dwangkolonie De Ommerschans in Overijssel. En dwangkolonie Merksplas en de Wortel-kolonie in België, net over de Nederlandse grens. Wortel begon als vrije kolonie, maar werd rond 1870 een dwangkolonie. Ook Wortel is werelderfgoed.

Karakteristiek landschap

De koloniën van Weldadigheid staan niet alleen op de Werelderfgoedlijst vanwege de sociale idealen waaruit ze zijn ontstaan. Ook hun invloed op het landschap speelde een rol bij deze beslissing. Ze zijn namelijk nog steeds goed te herkennen. De witte boerderijtjes en de koloniehoeves zijn onmiskenbaar, net als de markante lintbebouwing. Maar daarnaast veranderden de werkzaamheden in de koloniën sterk het landschap zelf. Waar eerst ruige (veen)gebieden lagen, vind je tot de dag van vandaag strakke, rechthoekige landbouwgronden. Alles verbonden door een al even strak raster van rechte hoofd- en zijwegen met veel bomenlanen en daartussen ook kaarsrechte vaarten.

Ontdek de verhalen

Meer weten? Ga dan op pad om de verhalen over deze koloniën te ontdekken en over de mensen die hier leefden!

• In de oudste kolonie vind je Museum De Proefkolonie Frederiksoord, waar je zelfs de armoede van toen kunt ruiken: de geur van een achterstandswijk in de negentiende eeuw. Je reist mee met vijf gezinnen op weg naar Drenthe. In die tijd een indrukwekkende reis van zo'n drie dagen. Maak mee hoe ze aankwamen als de eerste kolonisten, zie hoe hun dagelijkse leven eruit zag en ontdek wat er terecht kwam van de Koloniën van Weldadigheid. Daarna zie je al wandelend en fietsend in de omgeving deze wonderlijke geschiedenis extra goed terug in het landschap. Bij het Tourist Info Punt, gevestigd in het museum, hebben ze daar mooie routes voor.
• In Het Gevangenismuseum laten ze niet alleen de geschiedenis van het gevangeniswezen zien. Een vaste expositie neemt je mee door de Kolonie van Weldadigheid in Veenhuizen. Zie hoe weeskinderen met de boot naar Drenthe reisden en hoe hun dagelijks leven eruitzag. En hoe Veenhuizen in een rijkswerkinrichting voor landlopers en bedelaars veranderde, die het heide- en veenlandschap rondom Veenhuizen in rap tempo veranderden tot het strakke landschap van de koloniën. Volg daarna te voet of op de fiets de theatrale luistertocht Het Pauperparadijs door dit landschap. Of rij mee met de Boevenbus door Veenhuizen.

Redactioneel - Laatst gewijzigd: 2021-08-25 17:21:26 · Gepubliceerd: 25 augustus 2021 - 7181