archief oud artikel 21 juni 2022 Cultuur Leiden, Zuid-Holland Ontdek een uniek onderdeel van het leven in het oude Egypte tijdens de expositie 'De papyrus van Qenna' in het Rijksmuseum van Oudheden. Daar reis je van 22 juni tot en met 4 september met Qenna en zijn vrouw door het Egyptische dodenrijk. Hart van deze bijzondere expositie en meteen ook het pronkstuk is een 3000 jaar oude papyrusrol van meer dan 17 meter: een Egyptisch Dodenboek waarin de reis tot in detail staat beschreven. Animaties en projecties zorgen ervoor dat je het hele verhaal goed kunt volgen.

In stukken gesneden

Een dodenboek vertelde de Egyptenaren alles over de gevaren van de Egyptische onderwereld, waar monsters, poortwachters en andere obstakels ze van het juiste pad probeerden te krijgen. Het dodenboek van Qenna werd gevonden in het graf van de Egyptische handelaar Qenna en eindigde in 1835 op een veiling in Londen. Daar werd het gekocht door de eerste directeur van het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden en in 38 hanteerbare vellen gesneden. Heel gebruikelijk in die tijd, want dan konden ze makkelijk slechts enkele delen ervan tentoonstellen. Maar nu, na een vier jaar durende restauratie, is de meer dan 17 meter lange rol voor het eerst in zijn geheel te zien, in de expositie De papyrus van Qenna.

Unieke ervaring

In de expositiezaal zie je eerst twee informatieborden in de vorm van korte, brede scrollen. Loop hier links voorbij en de echte papyrusrol ligt in al zijn glorie voor je. Veilig beschermd achter glas, op een zwart meubel waar de lichte papyrus goed tegen uitkomt. En echt vlak voor je neus, zodat je hem goed kunt bekijken! Dat mag ook wel, want de Egyptische hiërogliefen zijn vrij klein. De rol mag dan 17 meter lang zijn, hij is niet veel hoger dan een volwassen hand. Maar wat indrukwekkend om voor zo'n eeuwenoud document te staan! De beschadigingen maken alleen maar duidelijker hoe bijzonder het is dat de rol hier ligt.

Mee met Quenna en zijn vrouw

De rol begint met een zonnesymbool en bavianen. Meteen daarnaast, op het tweede vel, zijn Qenna en zijn vrouw getekend. Onder de papyrusrol zie je replica's, kleuriger en scherper. Het blijken animaties te zijn. Het eerste vel kantelt, zodat de bavianen rechtop komen te zitten onder de zon. De zon licht op en de bavianen buigen eerbiedig. Ook Qenna en zijn vrouw op het tweede veld maken een buiging. Er komen korte teksten tevoorschijn om de animaties heen, die vertellen wat hier gebeurt en waarom. Dan licht een deel van de hiërogliefen op. Nieuwe teksten leggen uit dat hier een spreuk te zien is om de zon te aanbidden. Als je verder loopt naar het volgende vel zie de Egyptische god Anubis het echtpaar bij de hand nemen en verder leiden. De reis door het dodenrijk is begonnen en wij mogen mee.

Wat doen die bavianen daar?

Onderweg langs de papyrusvellen kom je van alles te weten. Waarom we een hart op een weegschaal zien. Waarom sommige groepen hiëroglyfen een andere kleur hebben. Wat de bavianen doen in het dodenrijk. En wie al die mensen en figuren zijn die je ziet afgebeeld. Opeens kronkelt er een slang door de uitleg. Ook die blijkt op de papyrus te staan. Waarom is hij afgebeeld? En waarom zie je vlammen branden in een vierkant met nog meer slangen?
Onder elk papyrusvel wordt met animaties en teksten uitgelegd wat je ziet en waarom. Zo reis je mee tot het einde, waar de ziel van Quenna verandert in een vogel met mensengezicht die overdag de aarde weer kan bezoeken. Het uiteindelijke doel van de reis, alleen te bereiken door het overwinnen van alle testen die hij tegenkomt.

Animaties uit de papyrus zelf

Langs de buitenkant van de zaal is nog veel meer te zien. Hoe ze in het oude Egypte papyrus maakten. Waar Qenna's graf gevonden is. Hoe handelaren toen leefden en wat hun rol was in de tempels. En wie Qenna's vrouw waarschijnlijk was. Ook andere vormen van geloof in Egypte komen aan bod, zoals de magische bescherming met amuletten. Samen met de papyrus geven ze een bijzondere kijk in het leven in het oude Egypte.
Je ziet in dit deel van de expositie ook hoe na de aankoop in 1835 met de hand allemaal lithografieën van de papyrusvellen zijn gemaakt en verzameld in drie dikke boeken. Gelukkig maar, want deze boeken konden worden gescand voor de animaties. Vandaar dat je overal de afbeeldingen uit de papyrus zelf ziet bewegen.

Afsluiting van uitgebreide restauratie

In 2018 werd begonnen met het onderzoeken en restaureren van de Papyrus van Qenna. Dat was hard nodig, leren we van restaurateur Elisa Jacobs. Zij neemt even de tijd om te vertellen dat ze veel van vorige restauraties moesten weghalen omdat die de papyrus begonnen te beschadigen. Zo was de papyrus op twee lagen wit papier geplakt, maar omdat dit papier veel steviger is dan de papyrus trok het de papyrusvellen kapot. Nu zit er heel dun Japans papier achter dat de vellen niet beschadigt. Ook oude lijmlagen moesten worden verwijderd.
Verder is er bewust voor gekozen om niet alle gaten op te vullen, omdat niet bekend is wat daar te zien is geweest. Zo zie je ook meteen dat de rol eeuwen heeft overleefd. Sommige gaten vertellen trouwens hun eigen verhaal. Zoals de vleugels van de zielenvogel aan het eind van de rol: ooit mooi groen, nu vleugelvormige gaten. In de groene verf zat namelijk koper en dat is gaan corroderen. Ook over de restauratie is van alles te zien op de tentoonstelling.

- Laatst gewijzigd: 2022-07-12 14:01:31 · Gepubliceerd: 21 juni 2022 - 1454