Op zoek naar een eiland op het droge en sporen van de verdwenen bewoners
2 februari 2023 bijgewerkt: 12 februari 2023 Geschiedenis Schokland, Flevoland Wieringen, Urk, Schokland, Marken en Pampus: het zijn de namen van de eilanden die ooit in de Zuiderzee lagen. Marken is nu door een dijk verbonden met het land, Urk en Wieringen zijn geen eilanden meer en Pampus is nog steeds wat het altijd was: een forteneiland. Maar het geheimzinnigste eiland is misschien wel het kleine Schokland, nu helemaal opgenomen in de Noordoostpolder. Nieuwsgierig naar dit bijzondere UNESCO Werelderfgoed gingen we op zoek naar de sporen ervan en ontdekten een historische schatkist.
Speuren naar een stukje verleden
Het weidse, letterlijk platte land van de Noordoostpolder geeft in eerste instantie geen enkele clou over onze bestemming. Landbouwgrond, boerderijen en nog meer landbouwgrond strekt zich uit tot aan de horizon, aan beide kanten van de rechte weg richting Schokland. Maar dan zien we toch iets bijzonders: er steekt een groene terp net boven het land uit, met een kerk en wat huisjes erop. Zou dat een stukje van Schokland zijn? Ja! Het weggetje naar de terp laat er geen misverstand over bestaan: met grote vlaggen en een bord staat aangegeven dat we hier af kunnen slaan naar Museum Schokland.
Dit lijkt ons het ideale beginpunt om meer te leren over het voormalige eilandje dat in 1995 ons eerste UNESCO Werelderfgoed werd, als symbool voor de strijd van Nederland tegen het water.
Kunst op de terp
We belanden op wat de middeleeuwse terp Middelbuurt blijkt te zijn. Na het kopen van onze tickets voor het museum besluiten we eerst buiten rond te lopen en de terp zelf te bekijken. Want het valt meteen op dat dit geen gewone plek is. Een houten boot met als mast een ruwe boomstam waar de takken nog aan zitten steekt boven de geparkeerde auto's uit. En op een groen veld staan glazen kisten met vreemde skeletten erin. Kunst in de buitenlucht, daar houden we wel van! En de boot past goed op een plek waar ooit de zee tegen het eiland klotste. Iets wat we ons nu, met het groene polderlandschap voor onze neus, maar moeilijk voor kunnen stellen.
Rondje om de kerk
Als we tussen de houten huisjes doorstappen zien we op het hoogste punt van de terp een mooi kerkje staan. Het is de Enserkerk, gebouwd in 1834 om de steeds meer in verval rakende houten kerk van Middelbuurt te vervangen. Slechts 25 jaar later - in 1859 - moesten de Schokkers het eiland verlaten en bleef het kerkje eenzaam achter. In 1942 viel de Noordoostpolder droog, met Schokland er middenin. En de kerk kon weer gebruikt worden. Eerst als paardenstal, daarna als onderdak voor Museum Schokland. Nu is het kerkje weer in volle glorie hersteld. Ook van binnen, compleet met ouderwetse houten kerkbanken en een fraaie preekstoel.
Schatten uit de grond
Museum Schokland bevindt zich tegenwoordig in de houten huisjes op de terp. Daar willen we nu wel graag in, we willen meer weten over het eiland en de geschiedenis ervan! In het museum komen we erachter dat Schokland eigenlijk een enorme schatkist is, vol met archeologische en geologische overblijfselen uit het verleden. We lopen van de ene bijzondere vondst naar de andere. Want op dit kleine stukje land blijken al sinds 4500 voor Christus mensen te hebben gewoond. Ze hebben er zelfs prehistorische menselijke voetstappen van 4.000 jaar oud gevonden! Enkele van de oudste in West-Europa.
Zo ontstond het eiland
Ook ontdekken we dat Schokland ooit onderdeel was van een groot veenmoeras. Al in de vroege middeleeuwen groeven mensen slootjes om de natte veengrond te ontwateren en er landbouwgrond van te maken. Daardoor begon de bodem te dalen, terwijl in die tijd ook de zeespiegel steeg. De Zuiderzee ontstond en Schokland werd steeds meer omringd door water. In 1450 sloegen golven de veenrug weg die Schokland nog met het vaste land verbond en vanaf dat moment was Schokland een echt eiland, waar zich een heel eigen cultuur ontwikkelde met een uniek dialect.
Trieste afloop
Het toch al niet grote eiland verloor steeds meer oppervlakte aan de zee en de grond werd te drassig voor landbouw. Het grondwater verziltte tot het niet meer kon worden gebruikt als drinkwater. Daarom plaatsten de Schokkers regentonnen en metselden ze stenen bakken om regenwater op te vangen. Naast de kerk op terp Middelbuurt vind je nog steeds enkele stenen waterkelders. De armoede groeide, zeker na een grote stormramp in 1825. In 1859 was de armoede zo groot en de situatie zo onveilig geworden, dat de laatste Schokkers van het eiland werden gehaald: ongeveer 650 mensen. Een klein monument naast het museum herinnert hier nog aan.
Struinen over Schokland
Na alles gezien te hebben verlaten we de terp om over het voormalige eiland zelf te dwalen. Graspaden leiden ons door groene weiden en een grindpaadje brengt ons naar een piepkleine terp met één groen schuurtje en een oude, gerestaureerde waterput. Op een bord lezen we dat dit ooit de Zuidert was, de kleinste woongemeenschap van het eiland. Het schuurtje blijkt een gereconstrueerde woning te zijn. Wauw, dat was wel even anders wonen toen, wat ontzettend klein! We staren naar de waterplas naast de put en over de platte grasvlaktes rondom en proberen ons even voor te stellen hoe het zou zijn als de zee daar nog om ons heen zou beuken. Best een angstig idee eigenlijk, om op zo'n klein eiland te wonen. En dan ook nog eens zo primitief.
Wordt vervolgd
Daarna wandelen we weer terug naar de opeens wel heel veilig uitziende terp van Middelbuurt. Het is helaas tijd om naar huis te gaan. Jammer, want we hebben maar een fractie gezien van het voormalige eilandje! Daarom strepen we Schokland nog niet van onze bucketlist: eerst willen we nog een keertje terugkomen om het Ruïnepad van zo'n 10 kilometer te volgen dat langs alle historische plekjes van Schokland loopt. Van de kerk- en vuurtorenfundamenten op het zuidelijkste puntje tot terp Emmeloord op de noordelijke punt, waar nog een lichtwachterswoning met kleine vuurtoren en een misthoornhuisje te zien zijn. En natuurlijk met een bezoekje aan de Gesteentetuin in het Schokkerbos.
Maar nu is het tijd voor een kopje koffie en een broodje in het restaurant van Middelbuurt, voor we afscheid nemen van deze unieke plek.
Bezoek nog meer UNESCO Werelderfgoederen in Nederland
- Ontdek de unieke Koloniën van Weldadigheid in Drenthe;
- Bezoek delen van de Romeinse Limes, de oude Romeinse grens door Nederland;
- Ga eilandhoppen op de Wadden;
- Bewonder de bijzondere Hollandse Waterlinie;
- Er is zelfs een fietsroute langs ons werelderfgoed.
Reportage - Laatst gewijzigd: 2023-02-12 15:04:13 · Gepubliceerd: 2 februari 2023 - 2831
