archief oud artikel 10 februari 2023 Cultuur Amsterdam, Noord-Holland Voor Johannes Vermeer moet je dit voorjaar in het Rijksmuseum zijn! Van de 37 schilderijen die van de Delftse kunstenaar bekend zijn, vind je er maar liefst 28 in het Rijksmuseum. Nog nooit hingen er zoveel schilderijen van Vermeer bij elkaar in één overzichtstentoonstelling als nu. Niet voor niets noemt directeur Martine Gosselink het once in a lifetime, want het was een extreem complexe onderneming om al die Vermeers van overal ter wereld (van Japan tot de Verenigde Staten) voor deze expo naar Amsterdam te halen. Zeven ervan waren de afgelopen eeuwen zelfs nooit eerder in Nederland te zien. Een ultieme gelegenheid om voor het eerst of opnieuw kennis te maken met de 'sfinx van Delft'! Wij namen alvast een kijkje.

Geheimzinnigheid

Vermeers schilderijen zijn altijd al met een waas van geheimzinnigheid omgeven. Opvallend is zijn beperkte oeuvre. Jarenlang kon hij peuteren aan één schilderij. En dan zijn er de onderwerpen. Op het eerste gezicht lijken het voornamelijk intieme tafereeltjes: een meisje dat melk schenkt, een brief lezende vrouw, een muziekles. Maar als je goed kijkt is niet alles wat het lijkt. Er lijkt van alles aan de hand dat zich buiten het doek afspeelt. Bovendien weten we maar heel weinig over Vermeer zelf. Hoe was hij als mens? Er zijn nauwelijks persoonlijke documenten bewaard gebleven. We weten bijvoorbeeld niet eens hoe Vermeer eruitzag. Het enige dat we hebben zijn de schilderijen zelf. En wat die over Vermeer vertellen, dat laat deze expo je zien.

Vermeers wereld

Bijna alle onderwerpen op Vermeers schilderijen spelen zich binnen af. Op twee na. En daar begint de expo mee. Met het monumentale Gezicht op Delft en het beroemde Straatje betreed je Vermeers wereld. Wat volgt is een duizelingwekkende rondgang door acht zalen langs de overige 26 schilderijen. De verstilde sfeer op de schilderijen ervaar je ook in de aankleding van de zalen. De Franse ontwerper Jean-Michel Wilmotte plaatst Vermeers kunstwerken tegen een fluwelen decor met diepgroene, aubergine rode en blauwe gordijnen, gebaseerd op kleurstellingen van de schilderijen. Met slechts een handvol werken per zaal, gefocuste belichting en de gedempte sfeer komen de doeken nog meer tot leven.

Vingerafdruk

Aan de hand van de schilderijen volg je Vermeers ontwikkeling als schilder op de voet. In de tweede zaal hangen de vier grote historiestukken, waarmee de schilder ongetwijfeld indruk wilde maken. In de volgende zalen worden de doeken kleiner en verstilder. Een hoogtepunt is zonder twijfel Het melkmeisje. Recent onderzoek heeft uitgewezen dat Vermeer eerder geschilderde voorwerpen tegen de witte achterwand heeft weggehaald. Dit om de aandacht nog meer naar het meisje zelf te laten uitgaan. Als je goed kijkt, zie je zelfs een 'vingerafdruk' van Vermeer zelf! Om het verdwijnpunt van dit schilderij te bepalen prikte hij een speld in het doek (net boven de rechterhand van het meisje). Het gaatje ervan is nog steeds te zien.

Ongeëvenaarde kwaliteit

Wat Vermeers schilderijen zo uniek maakt, is de enorme hoeveelheid technieken die de kunstenaar toepaste om bepaalde effecten te bereiken. Kijk maar eens naar de melkstraal die het melkmeisje uit haar kan giet. De optische illusie is dat het lijkt alsof de melk blijft stromen. Hetzelfde effect zie je terug in De luitspeelster. De snaren van het instrument lijken voortdurend te trillen. En dan is er nog de adembenemende manier waarop Vermeer met licht speelt. Op sommige doeken is de lichtval door gordijnen en op tafelkleden zo levensecht, dat je de zachte stof zo zou willen aanraken. Deze kwaliteiten waren voor Vermeers tijd nieuw en maakten hem toen al beroemd

Geschilderde wereld vol verhalen en geheimen

En er is nog meer dat Vermeer wil vertellen met zijn schilderijen. Natuurlijk, de doeken geven ons een idee van het dagelijks leven in de zeventiende eeuw. Maar veel voorstellingen verwijzen ook naar een symbolische wereld die achter de doeken schuilgaat. Deze kant van Vermeers werk wordt tijdens de expo letterlijk uit de doeken gedaan. Zeer recent onderzoek heeft uitgewezen dat de invloed van de katholieke jezuïetenorde veel groter was dan tot nu toe werd aangenomen. Vermoedelijk kwam Vermeer via de Jezuïeten in aanraking met de camera obscura. Dat was een apparaat waarmee een voorstelling op een wand of muur kan worden geprojecteerd om het nader te bestuderen. Ook is duidelijker dat het katholicisme een grote rol speelde in het huishouden en het gezin van Vermeer. Hoewel Vermeer altijd een van de meest mysterieuze kunstenaars zal blijven, zijn zijn schilderijen vensters die een doorkijkje geven naar een serene wereld vol verhalen en geheimen.

Reportage - Laatst gewijzigd: 2023-02-17 15:05:31 · Gepubliceerd: 10 februari 2023 - 1249