Teylers Museum: even geloof je in draken

26 augustus 2023 Geschiedenis Haarlem, Noord-Holland Aan het Spaarne in Haarlem ontdekken we in een prachtig historisch pand uit de achttiende eeuw een bijzonder museum: Teylers Museum. De fraaie entree met zijn zuilen, beelden, geschilderde plafond en een verdieping hoge lichtkoepel brengt ons meteen in de stemming. We zijn in iets bijzonders beland. Lees mee en ontdek waarom Teylers Museum een must see is in Haarlem!

Enorme fossielen

Het bordje aan de deurpost achter de kassa van Teylers Museum zegt het al: de eerste ruimte waar we binnenlopen is een zaal met fossielen. En we lopen meteen tegen een enorm exemplaar aan. Wauw, dat is wat anders dan een steentje met een schelpenmotief. Een heel versteend skelet steekt net uit een grote grijze steen en lijkt wel het overblijfsel van een kleine draak! Ooit was dit een vliegende dino, dus eigenlijk zitten we er niet zover naast.

Dat is een... wat?

Aan de muren zien we nog meer grote fossielen hangen. Onder hen vitrines vol kleine exemplaren. Soms is het even goed kijken, want is het een fossiel, of een bot? En dat daar lijkt wel een stukje van een ruggengraat. Boven de fossielen hangen twee bijzondere aquarellen uit 1856. Hierop zie je hoe ze in die tijd dachten dat prehistorische dieren eruit zagen. Heel anders dan wat we nu weten.

Gigantische schedels

We zien in deze eerste zaal niet alleen fossielen. Bij één van de twee ramen staat het vrijwel complete skelet van een Holenbeer. En voor het raam daar tegenover enkele enorme schedels met losse kaken. De middelste blijkt een mammoetschedel te zijn, de eerste die in Nederland is gevonden. De stukken kaak bevatten kiezen die groter zijn dan onze handen! Maar goed dat we deze reuzen niet meer in het echt tegen kunnen komen. Hoewel... hoe mindblowing zou zo'n ervaring wel niet zijn?

Hier ga je geloven in draken

De Tweede Fossielenzaal staat vol authentieke houten vitrinekasten, van onder tot boven gevuld met fossielen. Daartussen komen we enkele hele bijzondere tegen, zoals een gave reuzensalamander. En natuurlijk ammonieten, de spiraalvormige fossiele schelpen van uitgestorven inktvissen die je zelf ook weleens kunt vinden. Maar deze zijn wel heel compleet, duidelijk én groot. We ontdekken ook een zwart fossiel dat alweer lijkt op een draak, nu een kleintje. Dit keer vanwege het lijf: één lange ruggengraat vanaf het puntje van de staart tot en met de over de rug gekromde nek die eindigt in een opengesperde bek. Hoe deze oerreptiel er ooit in het echt uit heeft gezien kan ons op dat moment niet schelen. Na de prachtige fossiel in de eerste zaal en nu deze laten we onszelf weer even in draken geloven.

Grootste wetenschappelijk instrument op aarde

De volgende zaal is de Instrumentenzaal. Hier stappen we de wereld van de wetenschap binnen. In de vitrinekasten ontdekken we allerlei machines en instrumenten, de ene ziet er nog vindingrijker uit dan de andere. Zo hebben we nog nooit naar de geschiedenis van de wetenschap gekeken. Tussen de kasten staat ook een wel heel apart orgeltje en het midden van de zaal is over de hele lengte gevuld met een enorm instrument: de beroemde elektriseermachine van Martinus van Marum. Deze machine werd gebruikt om elektrische ladingen op te wekken in een tijd toen mensen elektriciteit alleen kenden als natuurkracht. Ook nu worden nog geregeld demonstraties gegeven, wat een heel spektakel schijnt te zijn. Wij hadden ook graag de vonken door de machine zien schieten, maar helaas, de demonstratie van die dag is allang voorbij.

Het begin van het museum: de Ovale Zaal

Vanuit de Instrumentenzaal lopen we naar de Ovale Zaal: het begin van Teylers Museum. Na Teylers dood werd met het door hem nagelaten geld deze grote zaal in zijn achtertuin gebouwd. Het is de oudste nog intact gebleven museumruimte ter wereld, maar in die tijd was het ook een onderzoeksruimte waar heel wat wetenschappers naar toe kwamen om proeven te doen. Met de zonnetelescoop bijvoorbeeld, de vacuumklok, elektromagneten en nog veel meer door Teyler en het museum verzamelde instrumenten. Wat voor onderzoeken zouden ze bijvoorbeeld hebben gedaan met de vele instrumenten die te maken hebben met geluid en het analyseren van klanken? In het midden van de zaal domineert een ovale kast met vitrines vol mineralen. Langs de kant staan twee globes met prachtige cartografische kaarten.

Het huis van Teyler

Vanuit de Ovale Zaal kunnen we verschillende kanten op. We besluiten eerst het huis van Pieter Teyler te bekijken, om een idee te krijgen van deze bijzondere bankier, filantroop en verzamelaar. Via een gang langs een binnenplaatsje komen we in een statig huis. Sommige kamers hebben prachtig behang, andere bevatten meubels, maar er is geen poging gedaan om alles weer als vroeger in te richten. In plaats daarvan kom je hier meer te weten over Teyler de man. We kijken een stukje van een video over de renovatie, bestuderen de enorme maquette van het huis, zien beelden van wat er in Teylers tijd allemaal gebeurde in Haarlem en de wereld en lezen over zijn dromen.

Kamer met 5 sloten

Via een prachtig versierd trappenhuis komen we op de bovenverdieping. Achter in de gang stuiten we op de meest intrigerende kamer: de kamer met vijf sloten. Ooit was dit waarschijnlijk een logeerkamer, maar later kreeg één van de zijkamertjes een deur met vijf sloten. Die moest ervoor zorgen dat de bestuurders van Teylers Stichting goed zouden blijven samenwerken. Elke bestuurder had een sleutel van deze kluiskamer waar alle waardepapieren inlagen. Bleef iemand weg, dan konden de overige bestuurders niet meer bij de kluis komen. En het was meteen een praktische oplossing tegen fraude.

Ook kunst heeft hier een plek

Terug in de Ovale Zaal besluiten we richting de kunstzalen te wandelen, want ook kunst heeft een plek in dit museum. In de achttiende eeuw had je niet het onderscheid tussen kunst en wetenschap dat er nu is en Teyler financierde en verzamelde beide. De muren van de Eerste Schilderijenzaal hangen boordevol stillevens, zeegezichten, landschappen en portretten in de stijl van de zeventiende en achttiende eeuw. De Tweede Schilderijenzaal werd pas gebouwd in de late negentiende eeuw en was één van de eerste expositieruimtes voor wat toen werd gezien als moderne kunst. De sfeer is hier heel anders. Het licht stroomt naar binnen door een enorme skylight en een comfortabele bank en zitkussens nodigen uit om neer te ploffen en te genieten van de werken om ons heen. Een fijne plek om even bij te komen.

De kleine zalen en kabinetten

Daarna hebben we weer puf om verder te gaan. We bezoeken het Prentenkabinet vol tekeningen, bekijken munten en penningen in het Muntenkabinet, enkele historische boeken achter glas in het Boekenkabinet en lopen door de wisselexpositie in de tentoonstellingszaal. In het Goochelkabinet bewonderen we historische goocheltrucs van hout en we stappen ook even in het Luminescentiekabinet, waar verschillende voorwerpen oplichten als het licht uitgaat.

Teylers Museum: top of flop?

Teylers blijkt een museum vol afwisseling te zijn, waar je het ene moment in een historisch huis loopt en het andere moment letterbanken met moderne rariteiten ziet hangen. Voor ons waren de fossielen en wetenschappelijke instrumenten toch wel echt de hoogtepunten van ons bezoek. Plus het gebouw zelf met zijn fraaie entree, authentieke vitrinekasten en de Ovale Zaal! Zeker een hit wat ons betreft. Enige teleurstelling: dat we het laboratorium van Lorenz niet konden bezoeken. Je kunt er alleen in met een speciale tour. Vast geweldig, maar we hadden graag even in alle rust in de ruimte gestaan waar de Nobelprijswinnaar werkte en zelfs Einstein op bezoek kreeg.

Reportage - Laatst gewijzigd: 2023-08-26 18:07:59 · Gepubliceerd: 26 augustus 2023 - 1979