2 september 2023 Cultuur Heerlen, Limburg Zuid-Limburg is van oudsher de Mijnstreek van Nederland en jarenlang steunde heel Nederland op de Limburgse inwoners, omdat zij zorgden voor de voornaamste energiebron: steenkool. De hele provincie ging op de schop voor dit zwarte goud en het bracht zowel voor- als tegenspoed met zich mee. Het Nederlands Mijnmuseum in Heerlen brengt het donkere leven van de mijnwerkers aan het licht en vertelt het eerlijke verhaal over het mijnverleden van Zuid-Limburg. Wij gingen langs en doken in de wereld van de steenkool.

Limburg, de Mijnstreek

Het Nederlands Mijnmuseum is verdeeld over vier verdiepingen: zwart, goud, grauw en kleur. We komen binnen op de afdeling 'zwart', die volledig gewijd is aan steenkool en de werking van de mijnen. Na een vriendelijk ontvangst worden we meteen meegezogen in het verhaal van de mijnwerkers. Op een digitaal scherm zien we hoe steenkool door de jaren heen is ontstaan en welke fossielen daarbij zijn gevonden. Blijkbaar zijn er verschillende soorten steenkool en uit een infographic maken we op dat vetkool (met mijngas) naar de industrie ging, terwijl magerkool werd gebruikt in huishoudens.

Het gezinsleven van de mijnwerkers

Het leven van de Limburgse inwoners draaide volledig om de mijnbouw. De hele provincie stond in het teken van de steenkolenmijnen, en het nu zo mooie heuvellandschap was toen bezaaid met rokende schoorstenen en grote fabrieksgebouwen. Daarnaast hadden honderden inwoners een baan in de mijnbouw. Via een telefoonhoorn vertelt een jongen van een jaar of zes ons hoe het is om op te groeien in een mijnwerkersgezin. Zijn vader was hele dagen van huis en zijn moeder draaide op voor het hele huishouden. Het hele gezinsleven paste zich aan de mijnbouw aan.

Het werken in de steenkolenmijnen

Mijnwerkers daalden tijdens het winnen van steenkool af tot wel een kilometer onder de grond. Voordat ze echter de mijnen in konden gaan, moest de schiethouwer eerst tunnels maken met behulp van springstoffen. Met grote boormachines werden gaten geboord die vervolgens werden gevuld met bijvoorbeeld dynamiet. Iedereen moest zich terugtrekken en een enorme explosie was het gevolg. Pas na het stutten van de gang en het verwijderen van losgeslagen stenen konden de mijnwerkers daadwerkelijk steenkool winnen. Frisse lucht onder de grond was natuurlijk ook van groot belang. De ventilatie was helaas niet overal even goed, en er moest altijd opgepast worden voor te weinig zuurstof, te veel koolzuurgas, koolmonoxide of mijngas. Daarom hadden de mijnwerkers verschillende meetinstrumenten bij zich om dit in de gaten te houden. Ook de temperatuur speelde een belangrijke rol. Diep in de mijn kon het wel 40 graden worden, wat tot benauwdheid leidde.

De tekst gaat verder onder de video

De gouden tijden

Er is veel te zien op deze eerste afdeling. Naast de verschillende soorten steenkool bekijken we ook de middelen die in de mijnen werden gebruikt, zoals communicatieapparatuur, lampen en de etenswaren die populair waren onder de mijnwerkers. Nadat we alles hebben bekeken, beklimmen we de trappen naar de volgende verdieping, die 'goud' heet. Hier staat de positieve kant van de mijnbouw centraal: van de rijkdom die het opleverde tot het respect dat mijnwerkers genoten. Voordat de mijnen er waren, leefden de Limburgse inwoners namelijk in grote armoede. De stabiliteit die door de mijnbedrijven en de kerk werd gecreëerd, was zeer welkom bij de mijnwerkers. Ook boven de grond werd het leven aangenamer, dankzij de luxe huishoudelijke apparaten die voor de vrouw des huizes werden aangeschaft.

Tijd voor sport en opleiding

Voor de mijnwerkersgezinnen werd alles geregeld, waarbij vooral de kerk een grote rol speelde. Verenigingen zoals voetbalclubs kregen steun en geld van de mijnbedrijven, mits ze katholiek waren, en speelden daarom op het hoogste niveau. Wist je dat de Brunssumse mijnwerkersvoetbalclub Limburgia in 1950 tijdens de landskampioenschapswedstrijd Ajax met 0-6 versloeg? Spraakmakend was dat zeker! Daarnaast was ook de opleiding van de jeugd goed geregeld. Jongens gingen naar de Ondergrondse Vakschool om klaargestoomd te worden als mijnwerker, terwijl meisjes naar de huishoudschool gingen. Ze konden daarna wel gaan werken, maar als ze trouwden, betekende dat ontslag. De voornaamste taak was namelijk om een gezin te stichten.

De keerzijde van de mijnbouw

Vanaf de gouden verdieping beklimmen we de trap naar de grauwe afdeling. Bij binnenkomst valt de grauwe sfeer direct op: de muren zijn niet afgewerkt, er zitten gaten in het plafond en het ruikt zelfs muf. We worden meteen geconfronteerd met een tafel vol grafstenen, en daarnaast is een onderzoekskamer van een dokter nagebouwd. Naast de gevaren die de mijnen met zich meebrachten, zoals verstikkende mijngassen, explosies en beroepsziekten, was er ook sociale druk. De mijn en de kerk zorgden goed voor de mijnwerkers, maar stelden tegelijkertijd beperkingen aan hun vrijheden. Aan het compleet verzorgde leven waren natuurlijk voorwaarden verbonden. Zolang je hard werkte, elke zondag naar de kerk ging en veel kinderen kreeg, was er weinig aan de hand. Maar als je niet helemaal in de pas liep, was het leven verre van aangenaam.

De sluiting van de mijnen

Toen de mijnen moesten sluiten, brak de hel helemaal los. De Mijnstreek kampte met extreme vormen van werkeloosheid, drugsgebruik, prostitutie en criminaliteit. Dit werd steeds erger tot in 2001 het kantelpunt kwam. Operatie Hartslag zorgde ervoor dat Heerlen en de rest van de Mijnstreek weer uit het diepe dal kon klimmen. Er werd hard gewerkt aan meer arbeidsplaatsen en Zuid-Limburg werd omgetoverd tot de populaire toeristische trekpleister die we nu nog steeds kennen. De grauwe verdieping is chronologisch ingedeeld. Door middel van krantenartikelen, nieuwsitems en foto’s komt de benaderde situatie van de Mijnstreek heel dichtbij, maar gelukkig is er ook ruimte voor een positieve ommekeer aan het einde van de ronde.

De cultuur van Zuid-Limburg

De tijd vliegt in het Nederlands Mijnmuseum. Voor we het weten hebben we al bijna twee uur rondgelopen. Er wacht ons nog één verdieping: kleur. Na een grauwe periode krijgt de Mijnstreek eindelijk weer wat kleur en de provincie heeft nieuwe drijvende krachten gevonden: toerisme, chemie, data, kunst en cultuur. Op deze laatste verdieping treffen we meteen enkele digitale schermen aan. Hier kunnen kinderen een avatar van zichzelf maken en filmpjes bekijken van reeds bestaande avatars. We lopen de hoek om waar we een film kunnen kijken. De hele achterwand licht op als we de knop van de video indrukken en in twaalf minuten worden we meegenomen in de wederopbouw van de provincie en ontdekken we waarom Zuid-Limburg zo populair is. De video gaat niet zozeer over de mijnbouw, maar vooral over de periode erna en hoe Limburg zijn cultuur heeft hervonden en omarmd.

Reportage - Laatst gewijzigd: 2023-08-31 09:28:50 · Gepubliceerd: 2 september 2023 - 2595