Werelderfgoed: bewonder het oudste nog werkende planetarium ter wereld

26 september 2023 bijgewerkt: 27 september 2023 Cultuur Franeker, Friesland Hij zou vast apetrots zijn, Eise Eisinga. Haast tweehonderd jaar na zijn dood werkt zijn ingenieuze planetarium nog steeds en is bovendien uitgeroepen tot UNESCO Werelderfgoed. Het oudste nog altijd werkende model van het zonnestelsel is uniek in de wereld.

Waarom bouwde Eise Eisinga een planetarium?

Elke dag wijst het Eise Eisinga Planetarium nauwkeurig de stand aan van de aarde, de maan en vijf andere bekende planeten. Het indrukwekkende uurwerk is door de Friese wolfabrikant en zakenman Eise Eisinga in 1774 gebouwd in zijn eigen woning in Franeker. Waarom? Om mensen te laten zien hoe het heelal werkt en dat ze zich daarom geen zorgen hoefden te maken over het einde der tijden. Er heerste in die tijd nogal wat onrust na een bericht over de samenstand van Jupiter, Mars, Venus, Mercurius en de maan. Een Friese dominee voorspelde dat de aarde uit zijn baan zou raken en zou verbranden in de zon. Eise Eisinga had al van jongsaf aan interesse in wiskunde en astronomie en waagde zich aan de bouw van een planetarium in het plafond van zijn eigen woonkamer.

Hoe werkt het planetarium?

Zeven jaar lang werkte Eisinga aan het Planetarium, met hulp van vader en broer, en in 1781 was het eindelijk klaar. De planeet Uranus zit er niet bij, want die werd pas in 1781 ontdekt. Het resultaat is een kunstwerk op een schitterend blauw plafond. Het miniatuurzonnestelsel draait rond een zon in het midden. Kleine bolletjes van de verschillende planeten op schaal van 1:1 biljoen bewegen heel langzaam en doen er in Eisinga's woonkamer net zo lang over om hun baan rond te draaien als in het echt. Door een raderwerk van houten hoepels, schijven en ijzeren pinnen en een slingeruurwerk blijven de hemellichamen in beweging. Eise Eisinga's Planetarium wordt al in zijn tijd wereldberoemd. In 1818 komt zelfs koning Willem I naar Friesland om het planetarium te bekijken. Hij is zo onder de indruk dat hij het koopt voor de Nederlandse staat. Aankoopsom: tienduizend gulden. Later wordt het geschonken aan de gemeente Franeker.

Wat is er te zien in het museum over Eise Eisinga?

Natuurlijk is de Planetariumkamer in het Eise Eisinga Planetarium het hoogtepunt van het museum in Franeker. Hier krijgen bezoekers een 15 minuten durende uitleg over het ingenieuze planetarium boven hun hoofd. Enthousiaste vrijwilligers delen het bijzondere verhaal van Eise Eisinga en geven meer achtergrond bij wat je ziet. Daarnaast mogen bezoekers op eigen houtje de rest van het museum ontdekken en ook het raderwerk van het planetarium bewonderen. Bekijk hoe Eise Eisinga woonde in het huis aan de gracht en neem een kijkje in de wolkammerij. Er is een uitgebreide collectie van historische astronomische instrumenten te zien en er draaien doorlopend documentaires in de filmzaal. Het museum presenteert regelmatig tijdelijke tentoonstellingen over sterrenkunde of actuele onderwerpen die te maken hebben met het planetarium.

Redactioneel - Laatst gewijzigd: 2023-09-27 09:37:33 · Gepubliceerd: 26 september 2023 - 3380