18 oktober 2024 Geschiedenis Leiden, Zuid-Holland De ontdekking van het brons veranderde heel Europa en startte een nieuw tijdperk. In de grote expositie Bronstijd. Vuur van verandering van het Rijksmuseum van Oudheden reis je 4000 jaar terug in de tijd en maak je het allemaal mee! We spreken erover met curator Luc Amkreutz. "Vaak kijken we voor de geschiedenis in die tijd naar de landen in het oosten. Maar in Europa en Nederland, gebeurde ook ontzettend veel. Echt dat je denkt: wauw, was dat allemaal hier zo'n 3000, 4000 jaar geleden? Ja!"

Huh, een modern beeld?

De expositie Bronstijd. Vuur van verandering begint een beetje onverwacht met een bronzen beeld van Umberto Boccioni uit 1913. Een bewuste keuze, vertelt Luc Amkreutz. "Dit beeld geeft de niet stilstaande mens, de vaart der volkeren weer." En de Bronstijd is zeker ook een tijd waarin heel veel veranderde. Al begint de expositie bijna sereen. De muren rondom het beeld vormen namelijk een fraai geschilderd bos. Zo loop je als het ware door een landschap, dat mee verandert met de verschillende tijdperken en onderwerpen die in de tentoonstelling te zien zijn.

Naar het Morgenland

Na het beeld loop je eerst het Morgenland in en zie je in het bos een grote maquette op de muur. Je kijkt als een vogel neer op een kleine nederzetting met huisjes en lapjes grond waar voedsel op groeit. Ervoor staat een vitrine vol stenen bijlen. Dit boerenbestaan is zo'n 10.000 jaar geleden ontstaan in West-Azië en veroverde vanuit dit 'Morgenland' ook Europa. "Zo leefden de mensen hier voor de Bronstijd. In een kleine nederzetting op een open plek in het bos, gemaakt met vuurstenen bijlen. Een maakbare, maar kleinschalige wereld."

Op reis met onze voorouders

Daarna volg je een stoet mensen die met hun hele hebben en houwen op pad zijn. Een enorme kaart laat zien waar zij zo'n 3000 jaar geleden vandaan komen: vanaf de Pontische steppen in het oosten trekken ze naar allemaal verschillende plekken in het latere Europa. Ze nemen hun eigen taal en gewoontes mee en hun eigen rituelen. Zo laten ze een spoor van grafheuvels achter, vol archeologische schatten. "Uit DNA-onderzoek blijkt dat deze mensen, de Yamnaya-cultuur, onze voorouders zijn. Hun taal is de voorloper van onze talen in Europa, ook het Nederlands."

In een hoek bij de kaart zie je hun begrafenisritueel. Voor Amkreutz een indringend onderdeel van de tentoonstelling. "Je kijkt van boven naar een man en vrouw in hurkhouding, terwijl je een gebed hoort. Eerst versta je niet wat ze zeggen. Maar dan hoor je hun taal, het Indo-Europees, veranderen het Nederlands. In dit ene moment hoor je een verandering van 5000 jaar!"

Het Klokbekernetwerk

Bij de Klokbekercultuur sta je oog in oog met de markante klokvormige bekers. Ze zijn gevonden in graven door heel Europa. Het bewijs dat de verschillende culturen elkaar in die tijd ontmoeten en beïnvloeden. In de tentoonstelling is dat goed te zien: de vondsten uit vier grote graven in Nederland, Duitsland, Engeland en Bretagne liggen er naast elkaar. En bevatten allemaal dezelfde soort voorwerpen. Deze Klokbekernetwerken vormen later een belangrijk fundament voor de Bronstijd. Net als het koper dat ook in de graven is gevonden. "Met dit koper werd geëxperimenteerd en het werd onder andere gemengd met tin. Dat leverde een nieuw, sterk metaal op, het brons."

Rijke elite en moordwapens

Brons is al snel enorm populair voor werktuigen, wapens en ook voor sieraden. Maar koper en tin zijn slechts op een paar plekken te vinden. Voor de rest van Europa betekent dit: handel drijven om eraan te komen. "Archeologen vinden zwaarden en enorme halssieraden. Er ontstaat een rijke elite", vertelt Amkreutz. "Maar er worden ook massagraven gevonden, zoals bij Wassenaar waarin 12 mensen liggen die allemaal op hetzelfde moment zijn vermoord. Er worden oorlogen gevoerd. En het zwaard is het eerste wapen dat alleen is gemaakt om andere mensen te doden."

Zo leefden ze in de Bronstijd

Bronstijd. Vuur van verandering laat ook het dagelijkse leven in de Bronstijd zien. Je loopt onder andere door een boerderij. Er staan mensen met de kleren van die tijd. Je ziet werktuigen, potten en een weefgetouw. En in het midden ligt een groot stuk boombast met keien eromheen. "Dit is de oudste barbecue van Nederland, gevonden in Drenthe. Hij heeft 3000 jaar geleden voor het laatst gebrand!"

De meeste kleren die je in de boerderij ziet zijn bruin, maar één vrouw draagt een jurk vol kleur. "Het is een reconstructie van de oudste jurk van Nederland waar stukken stof van zijn gevonden. Zo weten we dat de mensen in de Bronstijd ook kleurige kleren hadden. Zeker nadat de schapen met witte wol opkomen. Witte wol is een stuk makkelijker te verven dan bruine."

Diplomatieke powervrouwen

Na de boerderij zie je hoe ze brons maken in de Bronstijd. De tentoonstelling bevat ook allerlei voorwerpen die je een beeld geven van de vele handel die wordt gevoerd. En hoe er wordt betaald. Het handelen leidt namelijk tot standaardisatie, zodat je bij het ruilen weet wat iets waard is, vertelt Amkreutz. "Denk bijvoorbeeld aan vele tientallen identieke halsringen. Ooit gedragen, maar nu iets om te verhandelen of om te smelten en iets anders van te maken. Het brons zelf wordt ook een standaardbrons."

In de grafheuvels

Ook de grafheuvels zijn een belangrijk onderdeel van het dagelijkse leven. Een grote doorsnede van een grafheuvel laat goed zien hoe deze er vanbinnen uitziet en hoeveel werk het moet zijn geweest om hem te maken. "Als je kijkt naar dat vele werk en wat erin gevonden wordt, dan blijkt dat grafheuvels voor de elite waren. Het zijn ook familiegraven, die steeds werden uitgebreid. Hoe de gewone mensen werden begraven weten we niet, maar wel dat ze later overgingen tot crematie. Ook de rijken, want in de bijzettingen van familieleden werden asurnen gevonden." Bij en rond de graven zijn ook offergaven gevonden. Voorwerpen, botjes, maar soms ook een los hoofd.

Rituelen en topstukken

In de volgende ruimte straalt het goud en brons je tegemoet. Hier staan allemaal topstukken bij elkaar, waaronder de gouden hoed van Schifferstadt die al meer dan 3000 jaar oud is. Hij is gemaakt van een blokje goud van slechts 2,5 kubieke centimeter en is met grote precisie uitgehamerd tot papierdikte. De hoed staat vol zonnemotieven, die misschien een soort kalender vormen. Het is één van slechts vier van deze hoeden die ooit gevonden zijn. Ernaast zie je nog een gouden kledingstuk vol zonnemotieven: de gouden cape van Mold. Waarschijnlijk werden ze gedragen door priesters en priesteressen tijdens rituelen. Op een van de wanden zie je iets van de religieuze opvattingen van die tijd: de reis van de zon in zijn zonneboot langs de hemel.

Zes reuzenzwaarden

Tussen alle unieke stukken staat een groep van zes reuzenzwaarden centraal. " Het is voor het eerst in 3000 jaar dat deze zes enorme zwaarden weer bij elkaar zijn. Eén van de zwaarden was in particulier bezit en werd niet uitgeleend. Gelukkig heeft het museum dit zwaard uiteindelijk aan kunnen schaffen." Het grootste zwaard komt uit Nederland en is zeker 3 kilo. "Ze zien er meer uit als enorme dolken en hebben geen grepen. Ze konden dus niet worden gebruikt. Waarschijnlijk zijn ze ooit geofferd." Dit offeren gebeurt in de Bronstijd veel in water en moerassen. Ze geven ons een glimps in het complexe religieuze leven van die tijd.

De ijzertijd komt eraan

Ten slotte stap je tussen allemaal vechtende mannen. Je ziet zwaarden waar echt mee gevochten is en een prachtig versierde bronzen helm, borstcuras en schild. Een wand vol rijke spullen van de leiders uit die tijd die daarmee laten zien hoe belangrijk ze zijn. Een enorme bronzen ketel waar feestmaaltijden in kunnen worden bereid. En als afsluiting het Avondland, de tijd dat het ijzer eraan komt. In een vitrine ligt het oudste schrift van Nederland. Maar ook een zilveren hamer waarmee Sint Maarten de heidens altaren kapot zou hebben geslagen.

Naast deze hamer hangt een groot doek met de techniek van onze tijd erop, zoals de microchips die hebben geleid tot het internet en AI. Amkreutz: "Hiermee sluiten we het verleden aan op het heden. Net als in de Bronstijd hebben we te maken met nieuwe technieken. In de Bronstijd wisten ze niet wat eraan ging komen en wij nu ook niet."

Gesponsorde bijdrage - Laatst gewijzigd: 2024-10-18 17:45:21 · Gepubliceerd: 18 oktober 2024 - 22