22 oktober 2024 bijgewerkt: 4 november 2024 Geschiedenis Leiden, Zuid-Holland De ontdekking van het brons veranderde heel Europa en startte een nieuw tijdperk. In de grote expositie Bronstijd. Vuur van verandering van het Rijksmuseum van Oudheden reis je 4000 jaar terug in de tijd en maak je het allemaal mee! We spreken erover met curator Luc Amkreutz. "Vaak kijken we voor de geschiedenis in die tijd naar de landen in het oosten. Maar in Europa en Nederland, gebeurde ook ontzettend veel. Echt dat je denkt: wauw, was dat allemaal hier zo'n 3000, 4000 jaar geleden? Ja!"

Huh, een modern beeld?

De expositie Bronstijd. Vuur van verandering begint een beetje onverwacht met een bronzen beeld van Umberto Boccioni uit 1913. Een bewuste keuze, vertelt Luc Amkreutz. "Dit beeld geeft de nooit stilstaande mens, altijd op weg naar de toekomst weer." Iets wat past bij de Bronstijd, een tijd waarin heel veel veranderde. Al begint de tentoonstelling bijna sereen. De muren rondom het beeld vormen namelijk een fraai geschilderd bos. In deze expositie loop je als het ware door een landschap, dat mee verandert met de verschillende tijdperken en onderwerpen die te zien zijn.

Leven voor de Bronstijd

Na het beeld loop je het Morgenland in en zie je in het bos een grote maquette op de muur. Je kijkt als een vogel neer op een kleine nederzetting met huisjes en lapjes grond waar voedsel op groeit. Ervoor staat een vitrine vol stenen bijlen. "Zo leefden de mensen hier voor de Bronstijd. Boeren in een kleine nederzetting op een open plek in het bos, gemaakt met vuurstenen bijlen. Een maakbare, maar kleinschalige wereld." Het boerenbestaan van die tijd is ongeveer 10.000 jaar geleden ontstaan in West-Azië en veroverde vanuit dit 'Morgenland' ook Europa.

Onze voorouders komen eraan

Daarna volg je een stoet mensen die met hun hele hebben en houwen op pad zijn. Een enorme kaart laat zien waar zij zo'n 3000 jaar geleden vandaan komen: vanaf de Pontische steppen in het oosten trekken ze naar allemaal verschillende plekken in het latere Europa. Ze nemen hun eigen taal en gewoontes mee en hun eigen rituelen. Onderweg laten ze ook een spoor van grafheuvels achter, vol archeologische schatten. "Uit DNA-onderzoek blijkt dat deze mensen, de Yamnaya-cultuur, onze voorouders zijn. Hun taal is de voorloper van onze talen in Europa, ook het Nederlands."

In een hoek bij de kaart zie je een begrafenisritueel. Voor Amkreutz een indringend onderdeel van de tentoonstelling. "Je kijkt van boven naar een man en vrouw in hurkhouding, terwijl je een gesproken tekst hoort. Eerst versta je niet wat ze zeggen. Maar dan hoor je hun taal, het Indo-Europees, veranderen naar het Nederlands. In dit ene moment hoor je een verandering van 5000 jaar!"

Het Klokbekernetwerk

De volgende zaal staat vol met de markante klokvormige bekers van de Klokbekercultuur. Ze zijn gevonden in graven door heel Europa. Het bewijs dat de verschillende culturen elkaar in die tijd ontmoeten en beïnvloeden. In de tentoonstelling is dat goed te zien: de vondsten uit vier grote graven in Nederland, Duitsland, Engeland en Bretagne liggen er naast elkaar. En bevatten allemaal dezelfde soorten voorwerpen. Deze Klokbekernetwerken vormen later een belangrijk fundament voor de Bronstijd. Net als het koper dat ook in de graven is gevonden. "Met dit koper werd geëxperimenteerd en het werd onder andere gemengd met tin. Dat leverde een nieuw, sterk metaal op, het brons."

Rijke elite en moordwapens

Brons is al snel enorm populair voor werktuigen, wapens en ook voor sieraden. Maar koper en tin zijn slechts op een paar plekken te vinden. Voor de rest van Europa betekent dit: handel drijven om eraan te komen. "Archeologen vinden zwaarden en enorme halssieraden. Er ontstaat een rijke elite", vertelt Amkreutz. "Maar er worden ook massagraven gevonden, zoals bij Wassenaar waarin 12 mensen liggen die allemaal op hetzelfde moment zijn vermoord. Er worden oorlogen gevoerd. En het zwaard is het eerste wapen dat alleen is gemaakt om andere mensen te doden."

Zo leefden ze in de Bronstijd

Bronstijd. Vuur van verandering laat ook het dagelijkse leven in de Bronstijd zien. Je loopt onder andere door een boerderij. Er staan mensen in de kleren van die tijd. Je ziet werktuigen, potten en een weefgetouw. En in het midden ligt een groot stuk boombast met keien eromheen. "Dit is de oudste barbecue van Nederland, gevonden in Drenthe. Hij heeft 3000 jaar geleden voor het laatst gebrand!"

De meeste kleren die je in de boerderij ziet zijn bruin, maar één vrouw draagt een jurk vol kleur. "Het is een reconstructie van de oudste jurk van Nederland waar stukken stof van zijn gevonden. Zo weten we dat de mensen in de Bronstijd ook kleurige kleren hadden. Zeker nadat de schapen met witte wol populair werden. Witte wol is een stuk makkelijker te verven dan bruine."

Betalen via ruilen

Na de boerderij zie je hoe ze brons maken in de Bronstijd. De tentoonstelling bevat ook allerlei voorwerpen die samen een beeld geven van de vele onderlinge handel en hoe er wordt betaald. Het handelen leidt namelijk tot standaardisatie, zodat je bij het ruilen weet wat iets waard is, vertelt Amkreutz. "Kijk bijvoorbeeld naar de vele identieke halsringen. Ooit gedragen, maar nu iets om te verhandelen of om te smelten en iets anders van te maken. Het brons zelf wordt ook een standaardbrons."

In de grafheuvels

Een ander belangrijk onderdeel van het dagelijkse leven zijn de begrafenisrituelen waarvoor enorme grafheuvels worden gebouwd. Een levensgrote doorsnede geeft je het gevoel midden in zo'n grafheuvel te staan. Zo valt ook goed op hoeveel werk het moet zijn geweest om hem te maken. "Als je kijkt naar dat vele werk en naar wat erin gevonden wordt, dan blijkt dat grafheuvels voor de elite waren. Het zijn familiegraven, die steeds werden uitgebreid. Hoe de gewone mensen werden begraven weten we niet, maar wel dat ze later in de Bronstijd overgingen tot crematie. Dat ritueel onderging iedereen. Soms zien we ook bijzettingen in grafheuvels, later ontstaan urnenvelden. Ook bij de rijken, want in de bijzettingen van familieleden werden asurnen gevonden."

In en bij de graven zijn ook offergaven gevonden. "Bij een grote grafheuvel in Tiel lagen voorwerpen, botjes en soms zelfs een los hoofd op zichtlijnen, die de grafheuvel verbonden met onder meer de zonnewendes."

Prachtige topstukken

In de volgende ruimte straalt het goud en brons je tegemoet. Hier staan allemaal topstukken bij elkaar, waaronder de gouden hoed van Schifferstadt die al meer dan 3000 jaar oud is. Hij is gemaakt van een blokje goud van slechts 2,5 kubieke centimeter en is met grote precisie uitgehamerd tot papierdikte. De hoed staat vol zonnemotieven, die misschien een soort kalender vormen.

Naast de hoed zie je nog een gouden kledingstuk vol zonnemotieven: de gouden cape van Mold. Waarschijnlijk werden deze bijzondere kledingstukken gedragen door priesters en priesteressen tijdens rituelen. Op één van de wanden zie je iets van de religieuze opvattingen van die tijd: de reis van de zon in zijn zonneboot langs de hemel.

Zes reuzenzwaarden

Tussen alle unieke stukken staat een groep van zes reuzenzwaarden centraal. Deze zwaarden behoren tot de zeldzaamste en bijzonderste stukken uit de Nederlandse en Europese prehistorie. "Het is voor het eerst in 3000 jaar dat ze weer bij elkaar zijn. Eén van de zwaarden was in particulier bezit en werd niet uitgeleend. Gelukkig heeft het museum dit zwaard uiteindelijk aan kunnen schaffen." Het gaat om het grootste zwaard, dat zeker 3 kilo weegt: het 3500 jaar oude zwaard van Ommerschans.

De zwaarden zien er meer uit als enorme dolken en hebben geen grepen. "Ze konden dus niet worden gebruikt. Waarschijnlijk zijn ze ooit geofferd. Dit offeren gebeurde in de Bronstijd veel in moerassen, rivieren en ander water." De teruggevonden offergaven geven ons een glimp in het complexe religieuze leven van die tijd.

De ijzertijd komt eraan

Via oorlogen en een kijkje in het leven van de rijken kom je in het Avondland, het slot van de expositie. Het ijzer is ontdekt en zal het brons verdringen. Maar de ontwikkelingen gaan verder. In een vitrine ligt het oudste schrift van Nederland. En je ziet een prachtige zilveren hamer, waarmee Sint Maarten de heidense altaren kapot zou hebben geslagen: ook de religieuze overtuigingen veranderen. Naast de hamer hangt een groot doek waarop je de techniek van onze tijd ziet, zoals de microchips die hebben geleid tot het internet en AI.

Amkreutz: "Hiermee sluiten we het verleden aan op het heden. Net als in de Bronstijd hebben ook wij te maken met nieuwe technologieën die grote invloed hebben op ons leven. In de Bronstijd wisten ze niet wat eraan ging komen en wij nu ook niet."

Gesponsorde bijdrage - Laatst gewijzigd: 2024-11-04 11:10:55 · Gepubliceerd: 22 oktober 2024 - 1567