5 dingen die je nog niet wist over de Zaanse molens
22 januari 2025 Geschiedenis Zaandam, Noord-Holland Wist je dat de rijkdom van Holland in Gouden Eeuw voor een groot deel te danken was aan de molens in de Zaanstreek? Langs de oevers van de Zaan stonden ooit honderden industriemolens, die van alles produceerden: verfstoffen, specerijën, olie, houten planken en nog veel meer. De vrijwilligers van De Zaansche Molen zetten zich al 100 jaar in om de Zaanse industriemolens te behouden. Vier dit jaar hun jubileum mee en kom meteen meer te weten over deze bijzondere molens.
1. Het zijn houten fabrieken uit de zeventiende eeuw
We kennen vooral de korenmolens waar zakken meel uitkomen, en de poldermolens die water wegpompten om polders droog te houden. Maar in de zeventiende eeuw ontstonden vooral in de Zaanstreek heel andere molens. Houten fabrieken die de door de schepen aangevoerde grondstoffen omzetten in belangrijke producten. Van specerijen en lampolie tot de verfstof die Rembrandt en Vermeer gebruikten voor hun wereldberoemde schilderijen. Al deze molens vormden samen een industriegebied langs de oevers van de Zaan, waar geen ander gebied in de wereld aan kon tippen! Je ontdekt er alles over in Molenmuseum De Zaansche Molen.
2. De eerste redding van een molen startte met een storm
Tijdens de negentiende eeuw kwamen de stoommachines en fabrieken op, waardoor alle molens dreigden te verdwijnen. In 1925 waren er nog maar veertig over van de 1100 (!) die ooit in de Zaanstreek stonden. Toen oliemolen De Zoeker zwaar werd beschadigd door een storm vond de jonge onderwijzer en kunstenaar Frans Mars het genoeg. Hij begon een actie om de molen te redden, zodat er niet nog meer verdween van de unieke Zaanse cultuur. Dit lukte en hij en de andere vrijwilligers besloten te proberen om meer Zaanse molens te behouden. Daarvoor werd op 17 maart 1925 Vereniging De Zaansche Molen opgericht.
Neem een kijkje in molen De Zoeker, nu één van de molens op de Zaanse Schans. De tekst gaat verder onder de video.
3. De meeste molens op de Zaanse Schans komen van elders
De snelle stadsuitbreidingen na de Tweede Wereldoorlog was het volgende gevaar. Zo'n molen was daarvoor alleen maar lastig. Net als de markante groene houten huisjes van de Zaanstreek trouwens. Fans van deze huisjes kwamen met het plan om er zoveel mogelijk te verplaatsen naar een veilige plek. In 1959 verhuisde het eerste pand naar wat nu de Zaanse Schans heet. Er volgden niet alleen meer groene huisjes, maar ook enkele molens. Vereniging De Zaansche Molen wist de afgelopen 100 jaar in totaal dertien molens te redden van de 20 die nu nog in de Zaanstreek staan - en zes daarvan staan op de Zaanse Schans.
4. Elke molen is anders
In al die jaren verzamelden de enthousiaste vrijwilligers ook veel over molens. Met deze collectie startten ze in 1928 een museum in Koog aan de Zaan, waar ze hun kennis over de molens en de Zaanse cultuur met zoveel mogelijk mensen wilden delen. Sinds september 2020 staat hun molenmuseum op de Zaanse Schans, direct naast de molens die ze hebben gered. Helemaal gaaf is dat je enkele van deze molens ook kunt bezoeken. Binnen sta je met je neus bovenop het eeuwenoude proces van het maken van verfstof en olie. Zelfs het zagen van planken gebeurt hier met de kracht van de wind.
Bij een bezoek valt meteen op, dat elke molen uniek is en helemaal anders dan de andere. In Molenmuseum De Zaansche Molen ontdek je dat dit geldt voor alle molens die ooit hebben bestaan. Niet vreemd eigenlijk, want ze werden allemaal met de hand gemaakt. Hoe dat ging is één van de dingen die je kunt zien in het museum. Hier nemen virtuele gidsen, interactieve video's en prachtige modellen je mee op een reis door de geschiedenis van de molens.
Tijdens dit jubileumjaar wordt nog eens extra benadrukt hoe bijzondere elke molen is, door elke maand een andere molen in de schijnwerpers te zetten met unieke activiteiten, workshops en evenementen.
5. Het ambacht van molenaar is Immaterieel Werelderfgoed
Toen vanaf de negentiende eeuw steeds meer molens stil kwamen te staan dreigde het vak van molenaar uit te sterven. Gelukkig kwam het Gilde van Molenaars met een opleiding, waardoor de kennis van dit bijzondere vak behouden blijft. Vandaag de dag zijn er zo'n vijftig beroepsmolenaars aan het werk, maar niet alleen zij: veel molens draaien ook dankzij honderden vrijwillige molenaars. De Zaanse Schans is een gereconstrueerd dorp en dus geen UNESCO Werelderfgoed, maar het molenaarsvak is dit wel! Het staat sinds 2017 op de UNESCO lijst van Immaterieel Werelderfgoed.
Eeuwfeest!
In 2025 bestaat Vereniging De Zaansche Molen 100 jaar en dat wordt het hele jaar gevierd met een speciale expositie in Molenmuseum De Zaansche Molen. Verder is het bezoeken van de molens op de Zaanse Schans extra feestelijk. Zo wordt vanaf februari elke maand één molen in het zonnetje gezet met speciale rondleidingen, demonstraties en exposities waarin de geschiedenis van deze molen centraal staat. Voor de kinderen zijn er leuke kinderactiviteiten. Boek snel tickets met korting voor het museum inclusief een bezoek aan twee van de molens!
Nieuws - Laatst gewijzigd: 2025-01-22 12:16:16 · Gepubliceerd: 22 januari 2025 - 14
