14 maart 2025 bijgewerkt: 17 maart 2025 Cultuur Utrecht, Utrecht Geniet van de meest indrukwekkende kunst uit de roaring twenties en het interbellum. In het Utrechtse Museum Catharijneconvent bekijk je tot en met 15 juni de expo Tussen hemel en oorlog met meesterwerken uit allerlei Europese topcollecties. Samen vertellen deze schilderijen, beeldhouwwerken, mozaïeken en tal van andere kunstuitingen het verhaal van de periode tussen de Eerste en de Tweede Wereldoorlog. Soms aangrijpend en urgent, maar vooral oogstrelend en troostrijk.

Van Art Deco tot abstracte schilderkunst

Wat de expo Tussen hemel en oorlog in het Museum Catharijneconvent extra bijzonder maakt, is de grote diversiteit aan stijlen en uitingsvormen. Dat varieert van de Art Deco-stijl van Jan Toorop tot de abstracte schilderkunst van Wassily Kandinsky en alles wat daartussen zit, zoals de prachtige portretkunst van Gustave Van de Woestyne en de stillevens van Dick Ket. Maar er is uiteraard nog veel meer dat het bekijken waard is. Gelukkig is de expo overzichtelijk opgebouwd. Elk van de vier grote paviljoenen geeft een ander antwoord op de vraag hoe kunstenaars op de Eerste Wereldoorlog reflecteerden en naar hun eigen tijd keken.

Maak een tijdreis naar het interbellum

Maar eerst: wat gebeurde er eigenlijk in de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw? Op die vraag krijg je direct antwoord wanneer je de tentoonstelling binnengaat. Op een enorm videoscherm met unieke filmbeelden maak je een tijdreis naar ruim honderd jaar geleden. Hoe ging het met Europa na de Eerste Wereldoorlog op politiek, economisch, sociaal en vooral op artistiek vlak? In een paar minuten word je helemaal bijgepraat en ben je klaar voor het echte werk.

Eerste hulp bij oorlogstrauma’s

Het eerste paviljoen begint bij het begin: de verwerking van trauma’s van de Eerste Wereldoorlog. In de vormgeving domineert de kleur paars als uiting van gevoelens van rouw en melancholie. Veel kunstenaars zoeken houvast in religie en spiritualiteit. Het Zwitserse stadje Ascona werd een toevluchtsoord voor gedesillusioneerde schilders. Hier zochten ze troost en inspiratie in het katholicisme. Het schilderij Der Kreuzweg II (1921) van Marianne von Werefkin brengt dat treffend in beeld. Tegelijkertijd zijn er kunstenaars die het christendom ter verantwoording roepen. Hoe kon zoiets gebeuren? Aangrijpend is de houtsnede Kristus (1918) van Karl Schmidt-Rottluff, vormgegeven als het vervormde gezicht van Jezus met onderin de tekst 'Ist euch nicht Kristus erschienen?'

Tussen atelier en Vaticaan

In het tweede paviljoen domineert de kleur geel. Het verbeeldt het rusteloze zoeken. Het interbellum is een periode vol tegenstellingen. Traditie staat tegenover vernieuwing en religie staat op gespannen voet met het modernisme. Een intrigerend voorbeeld is de katholieke zuil in het inmiddels sterk verzuilde Nederland. Het Vaticaan van die tijd moet weinig hebben van de toenemende abstractie in de kunst. Kunstenaars aan de andere kant willen juist de nieuwste ideeën en technieken in hun stukken verwerken. Neem bijvoorbeeld de abstracte Christusfiguur (1925) van Sybold van Ravesteyn, die alleen bestaat uit horizontale en verticale lijnen met een blauwe cirkel ter hoogte van Jezus’ hoofd. Het leidt in 1934 tot het Museum van Nieuwe Religieuze Kunst, waar dergelijke ‘afgekeurde’ werken toch te zien zijn. Naast de Christusfiguur van Van Ravesteyn is dat ook het meer figuratieve schilderij Boodschap van de Engel (1931) van Mariette Lydis.

De roerige jaren van de roaring twenties

Hoe houden oude geestelijke waarden stand in een veranderende wereld? Dat is de centrale vraag in het derde, in blauw gehulde, paviljoen. Het interbellum is vooral de periode van het vooruitgangsdenken. 'Nieuwe ontwikkelingen zullen leiden tot een betere wereld', zo dachten veel kunstenaars en intellectuelen. Veel van die nieuwe en hoopvolle ideeën zie je verbeeld in abstracte en half-abstracte kunstwerken, zoals in Wassily Kandinsky's Strahlenlinien (1927).

1929: het omslagpunt

Op het moment dat je het vierde en laatste paviljoen betreedt, gaat de knop om. Het is het jaar 1929, een kantelpunt in het interbellum. Een korte film laat je de impact zien van de beruchte beurskrach in New York. Wanneer vier jaar later dictators als Hitler en Stalin in het zadel worden gehesen, ontdek je een zekere vorm van doemdenken in de kunstwerken. Indrukwekkend is het schilderij Simeon de pilaarheilige van Albert Carel Willink. De eenzame heilige, geschilderd als Willink zelf, kijkt hulpeloos omhoog, terwijl de wereld achter hem in brand staat. Het beeld heeft de impact van een profetie. Tegelijkertijd is het thema actueler dan ooit. Toch hoef je de expo niet somber te verlaten. Als er één ding is dat Tussen hemel en oorlog laat zien, dan wel dit: hoe onzeker de periode tussen de twee wereldoorlogen ook was, mensen bleven inspiratie vinden in religie, spiritualiteit en kunst. Als dat geen troost is voor vandaag!

Redactioneel - Laatst gewijzigd: 2025-03-17 09:24:18 · Gepubliceerd: 14 maart 2025 - 42