24 april 2025 Geschiedenis Leiden, Zuid-Holland Treed de wereld van archeologie binnen. Op 22 april opende Koningin Maxima de tentoonstelling ‘Boven het maaiveld’: nu te zien in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden. Altijd al willen weten wat je in Nederland kunt vinden onder de grond? Hier kom je erachter en zie je met je eigen ogen wat de voorwerpen onder de grond ons vertellen over onze voorouders. Wij waren erbij en nemen je mee door deze wandeling vol van geschiedenis.

Vijfhonderd vondsten

De explosie aan glasscherven in een straalwit licht op een enorm doek mis je niet zomaar. Het is het beginpunt voor de tentoonstelling boven het maaiveld in het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden. Vloeiend wandel je van zaal naar zaal. Toch is aan de kleuren en het licht in de ruimte duidelijk op te merken dat je in een ander deel van de tentoonstelling staat. Deze veranderen drastisch per gedeelte. De vitrine ramen in de muren glimmen je tegemoet. Daarachter liggen botten van dieren, aardewerken potten of verweerde munten met mysterieuze symbolen in het spotlicht. Met vijfhonderd vondsten uit tweehonderd vindplaatsen heb je genoeg te bekijken. Van de oudste stoel gevonden tot een ijzeren monster dat zo’n tachtig jaar geleden nog dood en verderf zaaide. En alles gevonden in Nederland of op één van de eilanden van het koninkrijk.

Offerfeesten en grafheuvels

De collectie voorwerpen waar je doorheen loopt is lekker divers. Je staart je niet blind op één soort steen in verschillende smaken. Het ene moment verwonder je je over een toren aan leerachtige horens en botten, gevonden in een put in Walcheren. Op het eerste gezicht bedenk je niet dat je kijkt naar de resten van een offerfeest van duizenden jaren geleden, uitgevoerd door onze verre voorouders. Het volgende moment wandel je ineens een hele andere wereld binnen. Het licht dimt, achtergronden worden zwart en voor je zie je de schatten uit de Bronstijd. Kostbaarheden die werden begraven om ze veilig te stellen of werden mee begraven met de overledenen. Het lijken soms simpele kleinoden, maar blijken geladen met emotie voor mensen in het heden.

Magische krachten?

Ivo van Wijk, de archeoloog die de rondleiding verzorgt, vertelt over de waarde die mensen hechten aan archeologische vondsten. Hij ervaarde veel weerstand bij opgravingen in Tiel. “De lokale bevolking vond dat we van de grafheuvel af moesten blijven omdat deze magische krachten zou bezitten." “Men had het zich al toegeëigend als ‘van ons’”. Je kijkt dus naar voorwerpen van waarde in zowel archeologie als emotie. Duizenden jaren geschiedenis blijken nog altijd impact te hebben op de mensen die via archeologische vondsten in contact komen met hun voorouders.

Ontmoet Krijn en Gera

Schrik niet! Het is Krijn maar. Neanderthalers en hun nakomelingen staren je aan en reflecteren hoe jouw voorouders eruit zagen. Het mooie bescheiden blonde hoofdje van Gera siert de vitrinekast. Ze staat naast de guitige kop van “Krijn”: de oudste gevonden Nederlander. Met zijn zware wenkbrauwbot en donkere huid lijkt hij niet meer op de etniciteit die we met de Lage Landen zouden associëren. In de identiteit kamer kom je meer te weten achter mensen achter de voorwerpen waar je net uitvoerig over geleerd hebt. Het brengt een stukje dichterbij wat het betekent om mens te zijn, zowel toen als nu.

Stil getuigen van een beladen geschiedenis

Een imposant gedeelte van de tentoonstelling heet ‘Stille getuigen’ een plek waar recent beladen verleden je aanstaart. Pal voor je neus doemt een monsterlijk grote motor uit een oorlogsvliegtuig op. “Het is zo net een modern kunstwerk” noemt iemand. “Moeilijk te bedenken dat het zoveel leed aanbracht in de Tweede Wereldoorlog” fluistert een ander. De tijd die nog vers in het geheugen van je grootouders staat, is hier. Op centimeters afstand van je.

Iets verder terug in de geschiedenis ervaar je de kracht van kleinschaligheid. In een hoekje, in een standaardmaat drinkglas, ligt een hoopje witte schelpjes. Ze zijn tot aan de rand gevuld. “Dat is de prijs die je betaalde voor een tot-slaaf-gemaakte” vertelt Ivo. Er blijken mensenlevens verkocht te zijn met dit kleine stukje archeologische vondst, wat je misschien snel zou missen als je te snel doorloopt. Toch heeft het degelijk impact.

Kom mee het lab in

In de expositie vind je ook aandacht voor de wetenschap achter archeologie zelf. In het klinisch witte laboratorium vind je naast de vondsten ook filmpjes en tekst over de werkwijze van archeologen. Foto’s van mannen in witte pakken en mondkapjes maken dat je toch weer even anders naar dat bot in de vitrine kijkt. DNA? Hoe vinden ze dat eigenlijk uit dit half-versteende stuk kalkbeen? Maar ook wellicht onverwachte vragen krijg je beantwoord. Want hoe zit het met grafschennis bijvoorbeeld? Zeker als er nog directe nabestaanden zijn. In dit zelf uitgeroepen jaar van de Nederlandse archeologie gaat het niet alleen om de vondsten, maar ook om de kunde erachter.

Ook jij bent archeoloog

Archeologie is een vak apart. Diepgravend en exclusief voor de geleerden, zo lijkt het. Mijmerend over je opgedane kennis wandel je weer een hoek om en bam! Een muur blije gezichten met een munt of scherf in de hand siert je blikveld: een ode aan amateurarcheologen. Deze enthousiaste gezichten hebben ieder een verhaal dat je terugleest op de muur. Het laat zien dat je zelf ook archeologische vondsten kunt doen. Geef deze dan ook aan bij professionele archeologen, want anders mist een essentieel puzzelstukje in het grote plaatje waar archeologen hard aan werken. Bovendien is het illegaal om het niet aan te geven.

Beken kleur en zet je stip

Weggaan zonder je mening te geven is zonde. In de laatste kamer, na alles wat je hebt gezien, mag je meteen je steentje bijdragen. Met veelkleurige magneten geef jij je mening aan op de muur. Hier staan een aantal onderwerpen over het museum afgebeeld. Op zichzelf is de muur al een polka gestippeld kunstwerk en iedere stip is een mening. Elke kleur geeft iets anders aan; kostbaar, emotioneel of zelf waardeloos. Jouw mening telt. De onze ook. De redactie van DagjeWeg geeft ‘Boven het maaiveld’ een gele stip: kostbaar. Waarom? Dat oordeel mag je zelf ontdekken tijdens je bezoek.

Reportage - Laatst gewijzigd: 2025-04-24 17:09:15 · Gepubliceerd: 24 april 2025 - 17